خزان دار قالی‌ها در مازندران

دیروز لالایی دخترکان مازندران «یک زرد به زیر، دو قرمز و یک زرد به رو» بود و اینک قالی‌ها از دار به زمین افتاده و گل‌های اطلسی‌اش رنگ خزان گرفت.

دیرزمانی نمی‌گذرد از وقتی که در هر خانه‌ روستایی مازندران، دار قالی برپا بود و دخترکانش با عشق گره بر تاروپود آن می‌زدند تا زندگی برایشان رنگ دیگر گیرد و با فروش فرش، جهیزیه خود را مهیا کنند.

دیگر از دارهای قالی که زینت‌بخش هر خانه باصفای روستایی بود، خبری نیست و زخم‌های دستان هنرمندان قالیباف نیز سالهاست که با تاروپود فرش گره‌ خورده است.وقتی به سراغشان می‌روی، می‌گویند قالی‌بافی دیگر صرف ندارد و دارهایمان را جمع کرده‌ایم.

با هرکه هم‌صحبت می‌شوی از سیطره دلالان بر بازار فرش گلایه دارد و ناخرسند از سود کلانی است که به جیب واسطه‌ها می‌رود، بیمه نبودن قالیبافان، واردات بی‌رویه، بلاتکلیفی بافندگان، بازار نامناسب فرش، گرانی مواد اولیه و بی‌مهری مسئولان از مشکلاتی است که بیشتر فعالان فرش و قالی‌بافی مازندران به آن اشاره می‌کنند.

در حال حاضر بیش از ۵۳ هزار بافنده فرش در مازندران اشتغال دارند که هر یک همانند هنرشان از مشکلات زیادی رنج می‌برند. پیدا کردن دار قالی در خانه‌های مازندران به یک رؤیا تبدیل‌شده است و مدت‌ها است که بانوان و دختران مازندران دیگر پای دار قالی جمع نمی‌شوند تا زندگی‌ خود را با تاروپود قالی گره زنند.در کلاردشت پرسان پرسان سراغ خانه‌ای را می‌گیرم که در آن دار قالی برپاشده است اما رونق گذشته را ندارد و بانوی خانه، تنها برای تأمین معاش، دل به دار داده تا خرج زندگی چندنفره‌اش را تأمین کند.

در گوشه اتاق ابزارهای قالی‌بافی به چشم می‌خورد، زیردار، سردار، راست‌روها، چوب کوجی، چوب هاف، زیرسری کوچی، پیچ و غیره که هر یک کاربرد خود را دارد و مریم طاووسی بانوی خانه به همراه دخترش که چندان دل به دار قالی نمی‌دهد پای آن نشسته‌اند و تاروپودها را به هم گره می‌زنند و زیر لب نجوا می‌کنند «یک قرمز، دو تا زرد به رو، یکی زرد به زیر» و بعد از دقایقی، چندسانتی متر از نقش بردار قالی نقش می‌بندد.

می‌گوید: دیگر قالی‌بافی رونق گذشته را ندارد، هم مواد اولیه گران شده و هم بازار فروش نداریم و مجبوریم یا از همان ابتدا قالی را پیش‌فروش کنیم و یا آن را به‌واسطه بفروشیم.

پای صحبت قالیباف که می‌نشینی، لطافت روحش را می‌بینی و آرامش قلبش را می‌شنوی و رد سال‌ها گره‌زنی تاروپود را بر چهره‌اش می‌یابی اما همچنان لبخند و تبسم، میهمان صورت خندان و پررنج اوست.

این یعنی، فرش‌بافی، ناجی روح آدمی می‌شود اگر دلت را با تاروپود آن گره بزنی. این یعنی، فرش‌بافی ناجی «اقتصاد» و «معیشت» می‌شود اگر دار آن را برافرازی و به گره‌گشایی آن معتقد باشی.

طاووسی بابیان اینکه الیاف مصنوعی موجب انواع بیماری‌ها می‌شود، می‌گوید: با استفاده از منابع طبیعی و دستی در تولید محصولات  می‌توان از بروز انواع بیماری‌ها پیشگیری و جلوگیری کرد.

همچنان پس از سال ها اشتغال در قالی‌بافی، دغدغه بیمه شدن دارد و ادامه می‌دهد: در بحث بیمه به هنرمندان ضربه مالی زیادی وارد شد که اگر بیمه دوباره به حالت قبل برگردد بافنده با امید و انگیزه بیشتری به فعالیت می‌پردازد.

معصومه دختر دم بخت است که تنها برای کمک به مادر پشت‌دار قالی می‌نشیند و رغبت چندانی به این حرفه ندارد و می‌گوید: قالی‌بافی یک هنر است و هنرمند این رشته تنها از روی علاقه پشت‌دار قالی می‌نشینند. با توجه به تحریم، تورم و گران شدن ابزار مخصوص قالی‌بافی مثل نخ، نقشه، چله و ابزار مخصوص این هنر نمی‌توانیم این حرفه را به‌عنوان منبع درآمد و امرار معاش خود و خانواده ادامه دهیم.

وی دریافت دستمزد خود را در این زمینه بسته به تعداد رج‌هایی که می‌بافد، اعلام می‌کند و می‌گوید: هیچ‌وقت به بافنده دستمزد کامل را پرداخت نمی‌کنند و از فروش قالی به مبلغ ۷ میلیون تومان ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان به بافنده می‌رسد.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت مازندران نیز در گفتگو با مهر با اعلام اینکه در گام نخست باید تعداد فعالان این حوزه شناسایی و نسبت به ساماندهی تولید و نیز بازار ساماندهی تولید و نیز بازار فرش مازندران اقدام کرد، گفت: بازار فروش فرش باید به نفع فرش‌بافان اصلاح شود.محمد محمد پور می گوید: برای دستیابی و توسعه بازار فرش نیاز به برندسازی این صنعت است.بیمه افراد متفرقه در قالب قالیباف ازجمله مشکلات فراروی صنعت فرش‌بافی در مازندران است اما با اجرای طرح ساماندهی، تاکنون بیمه هفت هزار غیرقالیباف در مازندران در راستای طرح ساماندهی بیمه‌ای این قشر خبر داد.

علی‌اصغر محمودی بابیان اینکه ۳۰ هزار نفر در قالب بیمه قالیبافان تحت پوشش بودند.

صنعت فرش‌بافی در مازندران سابقه سه‌هزار ساله دارد و با دانش بومی در استان تولید می‌شود اگر به این صنعت به‌درستی توجه شود، در تثبیت جمعیت روستایی و عشایری و نیز مهاجرت آنان به شهر جلوگیری می‌کند و بدون شک، بدون حمایت مجموعه دولت و نظام، اگر فرش دستباف ایران کوه دماوند هم باشد به‌سادگی دچار فرسایش شده و نابود می‌شود