مدیریت تالاب‌ها؛ فرصت‌سوزی بدون بازگشت

ساری-گروه اجتماعی/گزارش ارزیابی دبیرخانه مدیریت زیست بومی تالاب های کشور حاکی است، استان های آذربایجان شرقی، غربی، اردبیل و گرگان عملکردی خوب در این زمینه داشته و استان های اصفهان، خراسان شمالی، لرستان، سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان رضوی دارای علکردی ضعیف بوده و استان های مازندران و خوزستان نیز تاکنون عملکردی از خود ارایه نکرده اند.

تالاب ها به عنوان زیستگاه های مهم گونه های جانوری و گیاهی از ارزش و اهمیت بسیار بالایی در محیط زیست طبیعی کشور برخوردارند و مدیریت آنها به منظور احیا و پایداری، رسالت و ماموریتی فرا بخشی و همگانی است.

اقلیم متفاوت مناطق مختلف کشور، آب و هوای متنوع و مهاجر پذیری از گونه های مختلف پرنده ها، نقش تالاب های ایران را در سپهر محیط زیست طبیعی و جانوری منطقه و غرب آسیا بسیار برجسته تر می کند و بر همین اساس افزون بر ۱۵۰ تالاب شناسایی شده کشور نیازمند مدیریت درست، علمی و مطابق با قوانین زیست محیطی هستند تا از نابودی و از بین رفتن آنها در شرایط مختلف اقلیمی جلوگیری شود.

بدون تردید مدیریت تالاب های کشور هم از منظر نظام ساختار مدیریتی و برنامه ریزی و هم از نظر سیاست های کلان اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و فرهنگی از اهمیت بسزایی برخوردار است و هر گونه عدول از برنامه های مربوط به حفظ و نگهداری تالاب ها می تواند خسارت های جبران ناپذیری متوجه زیست بوم ایران کند.

مازندران دارای ۲ تالاب بین المللی میانکاله و فریدونکنار و چندین تالاب و آبگیر محلی چون ساهون، لپو و پلنگان، ولشت، استخرپشت، گل پل، خضر نبی، شورمست، دریوک، سراندون و بالندون، گز و کندوچال است.

مازندران همچنین افزون بر ۸۰۰ قطعه آب‌بندان به مساحت ۱۷ هزار هکتار دارد. همه ساله در فصل زمستان ۹۰ گونه پرنده مهاجر زمستان گذران با جمعیت حدود یک میلیون بال به مازندران مهاجرت می کنند.

كاهش بارندگی، خشك شدن دریاچه طبیعی عباس آباد، الندان و تالاب لپو، پایین افتادن سطح آب اكثر تالاب ها به دلیل برداشت بی رویه و كم شدن آب ورودی، زنگ خطر خشكسالی را برای زیستگاه های طبیعی مازندران به صدا در آورده است.

براساس تقسیم بندی تالاب ها به بین المللی، جنگلی و آببندانی ، مازندران افزون بر 800 تالاب دارد كه طبق گزارش شركت آب منطقه ای ومحیط زیست به دلیل خشكسالی و برداشت بی رویه آب این تالاب ها در معرض خطرخشك شدن قرار دارند.

در دنیا ۴۲ نوع تالاب وجود دارد که از این تعداد ایران دارای ۴۱ نوع آن است و تالاب های ساحلی همانند میانکاله از جمله آن است و تالاب‌های داخلی همانند ارومیه نوع دیگری از آنها محسوب می شود، در جهان یک نوع تالاب خاص هم وجود دارد که بی‌نظیر است و آن هم آببندان‌های استان مازندران هستند که به دلیل اینکه کنوانسیون رامسر در مازندران ثبت شد این نوع تالاب‌ نیز وارد لیست جهانی شده است و از جمله ۴۲ نوع تالاب ثبت شده جهانی هستند.

آمار مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر هم از کاهش ۲ متری سطح آب این دریا از سال ۱۳۷۵ تاکنون خبر می دهد و در سال های گذشته سطح آب این دریا ۲۶ سانتی‌متر کاهش یافته است.

صاحبنظران دانشگاهی بر این باورند که تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین که یک مسئله جهانی است و از طرفی دیگر کاهش پوشش جنگلی و مراتع در مازندران که سبب نفوذ کمتر بارش ها در زمین شده به همراه تغییر کاربری و گسترش ویلا سازی و توسعه شهری سبب شد که بارش های در استان سیل آسا و خسارت آفرین باشد.

کارشناسان می گویند با توجه به گرم شدن زمین، گاز گلخانه ای سبب می شود نور خورشید در اتمسفر زمین حبس شود و این موضوع زمینه گرمایش زمین و بی نظمی را فراهم می کند که این بی نظمی و تغییر اقلیم رو به افزایش است

نام رامسر از ۵۱ سال پیش به کنوانسیون رامسر به عنوان پیش‌روترین معاهده زیست محیطی دنیا گره خورده است. به عبارتی از تاریخ ۱۳ بهمن ۱۳۴۹ که روسای محیط زیست ١۸ کشور جهان و نهادهای غیردولتی بین‌المللی مانند فائو، یونسکو و غیره در هتل «قدیم» رامسر جمع شدند و اولین کنوانسیون برای حفاظت از تالاب های دنیا را امضا کردند، نام رامسر جهانی شد.

از اهمیت این کنوانسیون همین بس که تا امروز ۲ هزار و ۴۱۲ مکان به وسعت بیش از ۲۵۴ هزار هکتار در ۱۷۱ کشور تحت پوشش این کنوانسیون قرار گرفته است و هر یک از این مکان ها هم نام رامسر را بر خود دارند چون هر تالابی که در دنیا در کنوانسیون رامسر ثبت می شود، عنوان «رامسر سایت» را دریافت می‌کند.
گذشته از این، کنوانسیون رامسر تنها کنوانسیون بین المللی است که نام ایرانی دارد، ضمن این که تابستان ۲۰۲۱ مجمع عمومی سازمان ملل روز جهانی تالاب ها را تصویب و به عنوان یک روز جهانی قلمداد کرد، درحالی که در گذشته این روز تنها برای کشورهایی که عضو کنوانسیون رامسر بودند، آشنا بود.

تغییرات اقلیمی، خشکسالی، پیامدها و نوسانات پس‌روی آب دریای خزر در استان‌های شمالی و رعایت حق‌آبه در سایر استان‌ها از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی تالاب‌ها به‌شمار می‌آیند. برای مثال تغییر اقلیم و خشکسالی موجب آتش‌سوزی‌های مکرر در بسیاری از تالاب‌ها شده است. البته بخشی از این آتش‌سوزی‌ها عامدانه و به قصد تصرف زمین رخ می‌دهد.
معضل ورود فاضلاب از دیگر چالش‌های پیش روی تالاب‌ها به شمار می‌رود. عمده شهرهای شمالی سیستم تصفیه فاضلاب ندارند و فاضلاب به طور مستقیم وارد تالاب می‌شود. معضل بعدی نیز ورود رسوبات رودخانه‌ها به تالاب‌ها است. گونه‌های مهاجم مثل سنبل آبی که ۶ هزار هکتار از تالاب انزلی را فرا گرفته از دیگر چالش‌های ریز و درشتی است که حیات تالاب‌ها را تهدید می‌کند.

تالاب‌های مازندران سهم بسزایی در ایجاد تعادل زیست بوم منطقه دارد و تاثیر متقابل ۲ تالاب مهم مازندران حضور گردشگران خارجی است که تا به امروز از این فرصت عظیم محروم ماندیم درحالی که اشتغالزایی زیادی برای منطقه به همراه دارد.

مدیر کل دفتر حفاظت و احیای تالاب های سازمان حفاظت محیط زیست در این باره با تاکید بر اینکه مدیریت تالاب ها نقش کلیدی در حفاظت و احیای آنها دارد، گفت: رویکرد اصلی این دفتر استقرار فرآیند زیست بوم ها در تالاب های کشور است و در این راستا برنامه هایی را در دست تدوین دارد.

آرزو اشرفی زاده با اشاره به اینکه مدت ۱۵ سال است مساله مدیریت تالاب های کشور با محوریت زیست بوم ها دنبال می شود، اظهار کرد: بر همین اساس تاکنون از مجموع تالاب های شناسایی شده ایران، تعداد ۳۳ تالاب در نقاط مختلف کشور دارای برنامه مدون شده اند که با سیاست های ابلاغی رهبری در حوزه محیط زیست به طور کامل مطابقت دارد.

وی محور اصلی برنامه های مربوط به تالاب های فوق را توجه به معیشت و زندگی جوامع محلی و بهبود شرایط زندگی اقتصادی روستاهای اطراف عنوان و اظهار کرد: این همان مساله ای است که در قوانین توسعه ای و همچنین سیاست های ابلاغی رهبری پیرامون حفاظت از محیط زیست طبیعی دیده شده است.

اشرفی زاده به اهمیت جایگاه و فعالیت ها دبیرخانه های مدیریت زیست بومی تالاب های کشور اشاره و اضافه کرد: باید حمایت های لازم و کافی در خصوص اجرای برنامه مدیریت تالاب های کشور با همکاری دبیرخانه های مدیریت زیست بومی تالابی استان ها انجام گیرد.

وی احیا و ثبات وضعیت مناسب و مطلوب تالاب های کشور را منوط به همکاری و پای کار آمدن تمام دستگاه های اجرایی و خدماتی در استان های مختلف دانست و با بیان اینکه بدون هماهنگی و همکاری هیچ برنامه ای به نتیجه مثبت نمی رسد، یادآور شد: ایجاد هماهنگی و ارتباط موثر با سایر دستگاه ها از ماموریت های ویژه و مهم دبیرخانه های مدیریت زیست بومی استان ها است.