طبیعت مازندران زیر فشار تفریح غیرمسئولانه

ساری -گروه اجتماعی/مازندران با داشتن جنگل‌های هیرکانی، کوهستان‌های البرز، رودخانه‌ها و سواحل خزر، یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری طبیعی در ایران است. این ظرفیت طبیعی، علاوه بر ارزش اکولوژیک، نقش مهمی در اقتصاد محلی و توسعه گردشگری دارد. اما در سال‌های اخیر، شاهد تهدیدات جدی علیه این منابع طبیعی بوده‌ایم که بخش عمده آن ناشی از فعالیت‌های اف‌رود سواران و تورهای گردشگری بدون مجوز است. این فعالیت‌ها نه تنها باعث تخریب پوشش گیاهی، فرسایش خاک و آلودگی محیط زیست می‌شوند، بلکه امنیت گردشگران و جوامع محلی را نیز به خطر می‌اندازند.

با وجود اعلام رسمی دادستان‌های مازندران مبنی بر بسته بودن راه‌های جنگلی و ممنوعیت تردد خودروها در مناطق حفاظت‌شده، آگهی‌های تورهای گردشگری به مقصد طبیعت و جنگل‌های استان به‌وفور در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شود. این وضعیت نشان می‌دهد که هشدارهای قانونی و تلاش برای مدیریت گردشگری، تاکنون نتوانسته‌اند جلوی فعالیت تورهای غیرمجاز را بگیرند. کارشناسان محیط زیست هشدار می‌دهند که با تعطیلی پایتخت و افزایش سفرهای آخر هفته، فشار بر جنگل‌های هیرکانی و مناطق کوهستانی استان بیشتر شده و روند ورود تورهای گردشگری غیرمجاز به شکل قابل توجهی افزایش یافته است.

فعالیت تورهای بدون مجوز و آفرود سواران، پیامدهای جدی برای اکوسیستم‌های حساس مازندران دارد. خودروهای سنگین و موتورسیکلت‌ها مسیرهای غیرمجاز جنگل و کوهستان را طی می‌کنند، پوشش گیاهی را خرد کرده، خاک را فشرده و فرسایش زمین را تشدید می‌کنند. علاوه بر این، زباله‌های پلاستیکی و سوخت‌های نفوذی، کیفیت محیط زیست را کاهش داده و باعث آلودگی منابع طبیعی می‌شوند.

طبق قوانین موجود، وظیفه نظارت و کنترل بر این تورها با سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، اداره کل محیط زیست و نیروی انتظامی است. میراث فرهنگی موظف به صدور مجوز و نظارت بر تورهای مجاز، محیط زیست مسئول حفاظت از مسیرها و مقابله با تخلفات، و نیروی انتظامی موظف به برخورد قانونی با متخلفان است. با این حال، فقدان هماهنگی و ضعف نظارت سبب شده است که بسیاری از تورهای غیرمجاز بدون هیچ محدودیتی فعالیت کنند و حتی تبلیغات گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی داشته باشند.

کارشناسان بر این باورند که تنها با همکاری جدی دستگاه‌های مسئول، آموزش گردشگران و معرفی مسیرهای گردشگری پایدار می‌توان از تخریب منابع طبیعی مازندران جلوگیری کرد و این میراث ارزشمند را برای نسل‌های آینده حفظ کرد.

فعالیت‌ تورهای غیرمجاز غالباً خارج از محدوده‌های تعریف‌شده و بدون رعایت اصول ایمنی و محیط زیستی انجام می‌شوند. خودروهای سنگین و موتورسیکلت‌های دو چرخ و چهار چرخ، مسیرهای غیرمجاز جنگل و کوهستان را طی می‌کنند که منجر به خرد شدن گیاهان، فشرده شدن خاک و آسیب به ریشه درختان می‌شود. همین فرایند باعث فرسایش شدید خاک، اختلال در جریان آب‌های سطحی و در نتیجه تخریب اکوسیستم‌های جنگلی و کوهستانی می‌شود. علاوه بر آن، زباله‌های پلاستیکی، پسماند غذایی و سوخت‌های نفوذی از فعالیت‌های تورهای غیرمجاز، سبب آلودگی محیط زیست و کاهش کیفیت اکوسیستم‌ها می‌گردد.

دستگاه‌های مسئول در این زمینه شامل سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، اداره کل محیط زیست مازندران، نیروی انتظامی، دهیاری‌ها و شهرداری‌ها هستند. سازمان میراث فرهنگی مسئول صدور مجوز تورها و راهنمایان گردشگری است و موظف است که قبل از صدور مجوز، بررسی‌های ایمنی، محیط زیستی و اقتصادی را انجام دهد. این سازمان باید علاوه بر صدور مجوز، نظارت مستمر بر فعالیت‌های تورهای مجاز داشته باشد و در صورت تخلف، اعمال جریمه و تعلیق مجوز را اجرا کند.

اداره کل محیط زیست مازندران نیز مسئول حفاظت از منابع طبیعی و جلوگیری از تخریب زیستگاه‌هاست. بر اساس آیین‌نامه حفاظت از جنگل‌ها و مراتع، ورود خودروهای غیرمجاز به مناطق جنگلی و کوهستانی ممنوع است و برخورد قانونی با متخلفان از وظایف مستقیم این سازمان است. محیط زیست موظف است که با گشت‌های مستمر، مسیرهای غیرمجاز را شناسایی و موانع فیزیکی برای جلوگیری از ورود خودروها ایجاد کند.

نیروی انتظامی و یگان‌های ویژه نیز نقش مؤثری در اجرای قوانین دارند. بر اساس قانون مجازات عمومی و مقررات ترافیکی، تردد خودروهای غیرمجاز در مناطق ممنوعه باید با اعمال جریمه، توقیف خودرو و ارجاع به مراجع قضایی همراه باشد. همکاری نزدیک نیروی انتظامی با سازمان محیط زیست و میراث فرهنگی برای کنترل مسیرها و تورهای غیرمجاز از اهمیت بالایی برخوردار است.

به‌طور خلاصه، مشکل اصلی ناشی از ترکیبی از عوامل است: فقدان نظارت کافی، ضعف در اجرای مقررات، عدم آگاهی عمومی و فشار اقتصادی برای کسب درآمد از تورهای غیرمجاز. پیامدهای این فعالیت‌ها فقط محدود به تخریب طبیعی نیست؛ کاهش جذابیت گردشگری، تهدید امنیت گردشگران، افزایش هزینه‌های بازسازی محیط زیست و حتی تأثیر منفی بر اقتصاد محلی نیز از جمله تبعات مستقیم آن است.

راهکارها روشن است: اجرای دقیق قوانین موجود، هماهنگی میان دستگاه‌های مسئول، گشت‌های مستمر محیط زیستی، آموزش فعالان گردشگری و جوامع محلی، و معرفی مسیرهای گردشگری پایدار. سازمان میراث فرهنگی باید صدور مجوز و نظارت بر تورها را تشدید کند، محیط زیست مسیرهای غیرمجاز را مسدود و تخلفات را گزارش دهد، نیروی انتظامی برخورد قانونی کند و شهرداری‌ها و دهیاری‌ها آموزش و فرهنگ‌سازی کنند. تنها با همکاری جدی و هماهنگ میان این دستگاه‌ها می‌توان جلوی تخریب منابع طبیعی مازندران را گرفت و این میراث ارزشمند را برای نسل‌های آینده حفظ کرد.