اعمال اولین شب از شب‌های قدر

حرف آنلاین: شب نوزدهم ماه مبارک رمضان شبی با عظمت و آغاز شبهاى قدر است، شب قدر شبى است كه در طول سال، شبى به خوبى‏ و فضليت آن يافت نمی ‏شود و عمل در اين شب از عمل در طول هزار ماه بهتر است.

شب نوزدهم ماه مبارک رمضان شبی با عظمت و آغاز شب هاى قدر است، شب قدر شبى است كه در طول سال، شبى به خوبى‏ و فضليت آن يافت نمی ‏شود و عمل در اين شب از عمل در طول هزار ماه بهتر است.

تقدير امور سال در اين شب صورت‏ می‏ گيرد و فرشتگان و روح كه اعظم فرشتگان الهى است، در اين شب به اذن پروردگار به زمين فرود مى ‏آيند و به محضر امام زمان (عج) می ‏رسند و آنچه را كه براى هر فرد مقدّر شده بر آن حضرت عرضه می ‏دارند.

زمان هایی در زندگی انسان وجود دارد که انسان با بهره جستن از آن می تواند بهترین ها را  برای باقی روزهای زندگی خویش رقم زند. یکی از این اوقات، لیالی قدر است. ما معمولا به دنبال بهترین عمل و عبادت در طول این ایام هستیم تا بدین واسطه نهایت استفاده را از این شب ها ببریم. از این رو به دنبال بهترین عمل و عبادت نیز خواهیم بود.

*شبی بهتر از هزار ماه

امام على علیه السلام مى فرماید: فرصت، چون ابر مى گذرد. پس فرصت هاى خوب را غنیمت شمرید. (منتخب میزان الحکمه) فرصت هایى كه در زندگى براى انسان پیش مى آید مثل طلا و بلكه ارزشمندتر است و باید قدر آن ها را دانست یکی از این فرصت ها شب قدر است اما با چه عملی می توان نهایت استفاده را از این شب برد؟

*اعمال شب قدر

شب قدر آداب و اعمالی را به خود اختصاص داده است، از آن جمله می توان به شب زنده داری، غسل، دعا، واسطه قرار دادن قرآن و اهل بیت علیهم السلام، زیارت امام حسین علیه السلام و نماز اشاره کرد.

در کنار این اعمال می توان از عمل دیگری نام برد که به جرأت می توان گفت در میان سایر اعمال غریب واقع شده، و آن (تفکر) است.

*بهترین عمل در شب قدر

اکثرا شب های قدر ما به خواندن قرآن و دعای جوشن کبیر، نماز و قرآن به سر گرفتن و استغفار می گذرد، در خوب و نیکو بودن این اعمال شکی نیست اما سخن جای دیگری است، هدف از خواندن دعا چیست؟ چرا قرآن کریم در این شب نازل شده؟

یکی از دلایل عزت این شب نزول کتاب هدایت قرآن کریم و تمامی کتاب های مقدس در این شب است «ماه رمضان، ماهى كه قرآن در آن نازل شده است، تا هدایتى براى مردم و نشانه هایى روشن از هدایت و جدایى حق از باطل باشد».

این شب، عزیز است چرا که، موجبات هدایت انسان به سوی خدا را فراهم می سازد، هدف رسیدن به خداست و این سفر الهی و لقاء خدا جز با قدم های معرفت ممکن نیست. اگر دعا، نماز و قرآن را بخوانی اما تدبر و تفکری در آنها نباشد راه رسیدن به خدا بس سخت و دشوار خواهد شد.

بهترین عمل در این شب ها عبادت همراه با بینش است، اگر قرآنی می خوانیم، دعایی می خوانیم یادمان باشد که در فلسفه همه این ها بیندیشیم، در شبی که عبادتش بهتر از هزار سال است به بنیان های فکری خود هم نظمی دهیم. با خدا عهد کنیم که همه اعمال ما همراه با  تعقل و تفکر باشد.

*زمانی را به تفکر اختصاص دهیم

رسول اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: تفكر یك ساعت بهتر از عبادت یك سال است. البته كسى موفق به تفكر مى‏شود كه خداوند متعال قلب او را به نور معرفت و توحید روشن كرده، و در راه سلوك و عبودیت باشد.

تفكر در خصوصیات مخلوقات، انسان را به مبدأ جهان و صفات عالیه او آشنا مى‏كند، تفكر در نفس خود مرحله بندگى و وظیفه داشتن و اطاعت اوامر پروردگار متعال را به ما می آموزد، تفكر در اعمال و رفتار خود و دیگران، نواقص و عیوب و نقاط ضعف خودمان را نشان مى‏دهد و تفكر در حالات گذشتگان، انسان را متوجه عواقب امور و نتائج اعمال و مراحل خوشبختى و گرفتارى و عالم ماوراء طبیعت مى‏كند.

تفكر وسیله‏ اى است كه هرگز نظیر آن را براى وصول به مقامات بندگى و عوالم عبودیت نمی توان پیدا كرد. (مصباح الشریعة/ ترجمه مصطفوى؛ متن؛ ص115) اولین جاده رسیدن به خدا معرفت است و بهترین عمل در شب قدر کسب معرفت الهی است.

 *شب قدر شب علم و معرفت

بالاترین عبادت در شب های قدر، طلب علم و یادگیری احکام خدا و اصول و فروع دین خدا است؛ زیرا علم به معارف الهی باعث می شود که انسان در عرصه های مختلف زندگی نلغزد. بسیاری از بزرگان دین توفیق خود را در بزرگ داشت این شب ها می دانند، چنان که نگارش کتاب دعای با ارزشی مثل جواهر الکلام و المیزان در شب های مبارک قدر به پایان رسیده است.
 
محدّث بزرگوار، ابن بابویه رحمه‏الله در مجلس 93 از كتاب الأمالى، مى‏گوید: هر كس این دو شب را با گفتگوى علمى احیا بدارد، بهتر است. به نظر مى‏رسد كه این مطلب، برگرفته از سخن پیامبر خدا به ابوذر است كه در آن، برترى علم را بر عبادت به تفصیل، بیان، و در پایان آن فرموده است: اى ابوذر! یك ساعت نشستن براى گفتگوى علمى براى تو، از عبادت یك سال كه روزش را روزه بدارى و شبش را به نماز بِایستى، بهتر است.(جامع الأخبار: 109 / 195)

براى روشن‏تر شدن این موضوع، توجّه به چند مطلب ضرورى است:

الف) كدام علم و كدام عبادت؟

از دیدگاه فقهى، «آموختن علم»، احكام پنجگانه دارد و بررسى متن احادیث فراوانى كه علم را برتر از عبادت مى‏دانند، به روشنى مى‏رساند كه مقصود، برترى آموختن واجب یا مستحب بر عبادات مستحب است. امام صادق علیه السلام فرمودند: اگر مردمان ارزش‏ علم‏ و دانش را مى‏دانستند، به جستجو و طلب آن بر مى‏خاستند، اگر چه به ریختن خون ها بیانجامد و به فرو رفتن در گرداب هاى مرگبار. (الحیاة / ترجمه احمد آرام ؛ ج‏1)

 ب) نقش عبادت در پیدایش نور علم

از نگاه متون اسلامى، عبادات، نقشى بنیادى در پیدایش و تداوم فروغ علم دارند. از این رو، هدف احادیثى كه علم را برتر از عبادت مى‏دانند، تضعیف یا انكار نقش سازنده عبادت در كنار علم نیست؛ بلكه تأكید بر همراه ساختن عبادت با علم و برحذر داشتن از عبادتِ ناآگاهانه است كه نه تنها بى‏ارزش، بلكه خطر آفرین است.

 امام علی که درود خدا بر او، فرمود: نزدیکترین مردم به پیامبران، داناترین آنان است، به آنچه كه آورده‏اند.(نهج البلاغة / ترجمه دشتى)

اعمال شب هاى قدر دو نوع است: يكى اعمالى كه در هر سه شب بايد انجام داد و ديگر اعمالى كه مخصوص به هر يك از شبهاى قدر است.

اعمالی که در هر سه شب مشترک است:
1- غسل. (مقارن غروب آفتاب، که بهتر است نماز عشاء را با غسل خواند.)
2- دو رکعت نماز وارد شده است که در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه توحید بخواند و بعد از فراغ هفتاد مرتبه اَستَغفُرِاللهَ وَ اَتوبُ اِلَیهِ و در روایتی است که از جای خود برنخیزد تا حق تعالی او و پدر و مادرش را بیامرزد.

3- قرآن مجید را بگشاید و بگذارد در مقابل خود و بگوید: اَللّهُمَّ اِنّی اَسئَلُکَ بِکِتابِکَ المُنزَلِ وَ ما فیهِا سمُکَ الاَکبَرُ و اَسماؤُکَ الحُسنی وَ یُخافُ وَ یُرجی اَن تَجعَلَنی مِن عُتَقائِکَ مِنَ النّار. پس هر حاجت که دارد بخواهد.

4- مصحف شریف را بگیرد و بر سر بگذارد و بگوید: اَللّهمَّ بِحَقِّ هذاالقُرآنِ وَ بِحَقِّ مَن اَرسَلتَه بِه وَ بِحَقِ کُلِّ مومنٍ مَدَحتَه فیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیهِم فلا اَحَدَ اَعرَفُبِ بِحَقِّکَ مِنکَ. سپس ده مرتبه بگوید: بِکَ یا الله؛ ده مرتبه: بِمُحَمَّدٍ؛ ده مرتبه: بِعلیٍّ؛ ده مرتبه: بِفاطِمَةَ؛ ده مرتبه: بِالحَسَنِ

ده مرتبه: بِالحُسَین ؛ ده مرتبه: بِعلیّ بنِ الحُسین ؛ ده مرتبه: بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ؛ ده مرتبه: بِجَعفَر بنِ مُحَمَّدٍ؛ ده مرتبه: بِموُسی بنِ جَعفَر؛ ده مرتبه: بِعلیِّ بنِ عَلیٍّ؛ ده مرتبه: بِعَلِیِّ بنِ مُحَمَّدٍ ؛ ده مرتبه: بِالحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ؛ ده مرتبه: بِالحُجَّةِ. پس از این عمل هر حاجتی که داری طلب کن.

5- زیارت امام حسین علیه السلام است؛ که در روایت آمده است که چون شب قدر می‌شود منادی از آسمان هفتم ندا می‌کند که حق تعالی آمرزید هر کسی را که به زیارت قبر امام حسین علیه السلام آمده است.

6- احیا داشتن این شب‌ها. در روایت آمده هر کس احیا کند شب قدر را گناهان او آمرزیده شود هر چند به عدد ستارگان آسمان و سنگینی کوه‌ها و وزن دریاها باشد.

7- صد رکعت نماز بخواند که فضیلت بسیار دارد، و افضل آنست که در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه توحید بخواند.

8- این دعا خوانده شود: اللَّهُمَّ إِنِّي أَمْسَيْتُ لَكَ عَبْدا دَاخِرا لا أَمْلِكُ لِنَفْسِي نَفْعا وَ لا ضَرّا وَ لا أَصْرِفُ عَنْهَا سُوءا أَشْهَدُ بِذَلِكَ عَلَى نَفْسِي وَ أَعْتَرِفُ لَكَ بِضَعْفِ قُوَّتِي وَ قِلَّةِ حِيلَتِي فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْجِزْ لِي مَا وَعَدْتَنِي وَ جَمِيعَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ مِنَ الْمَغْفِرَةِ فِي هَذِهِ اللَّيْلَةِ وَ أَتْمِمْ عَلَيَّ مَا آتَيْتَنِي فَإِنِّي عَبْدُكَ الْمِسْكِينُ الْمُسْتَكِينُ الضَّعِيفُ الْفَقِيرُ الْمَهِينُ اللَّهُمَّ لا تَجْعَلْنِي نَاسِيا لِذِكْرِكَ فِيمَا أَوْلَيْتَنِي وَ لا [غَافِلا] لِإِحْسَانِكَ فِيمَا أَعْطَيْتَنِي وَ لا آيِسا مِنْ إِجَابَتِكَ وَ إِنْ أَبْطَأَتْ عَنِّي فِي سَرَّاءَ [كُنْتُ‏] أَوْ ضَرَّاءَ أَوْ شِدَّةٍ أَوْ رَخَاءٍ أَوْ عَافِيَةٍ أَوْ بَلاءٍ أَوْ بُؤْسٍ أَوْ نَعْمَاءَ إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ

خدايا شام كردم درحالى‏كه براى تو تنها بنده كوچك و خوارى هستم، كه براى خويش سود و زيانى را به دست ندارم و نمى‏توانم از خود پيش‏آمد بدى را بازگردانم، به اين امر بر خويش گواهى مى‏دهم و در پيشگاهت به ناتوانى و كمى چاره‏ام اعتراف مى‏كنم،

خدايا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و آنچه را به من و همه مردان و زنان مؤمن، از آمرزش در اين شب وعده دادى وفا كن و آنچه را به من عنايت فرموده‏اى كامل ساز كه من بنده بيچاره، درمانده، ناتوان و تهيدست خوار توام.

خدايا مرا فراموش كننده‏ ذكرت قرار مده، در آنچه سزاوار آنم فرمودى و نه فراموش كننده احسانت در آنچه عطايم نمودى و نه نااميد از اجابتت گرچه مدّت زمانى طولانى گردد چه در خوشى يا ناخوشى يا سختى يا آسانىيا عافيت يا بلا يا تنگدستى يا در نعمت‏، همانا تو شنونده دعايى.

ايندعا را كفعمى از امام زين العابدين عليه السّلام روايت كرده كه در اين شبها، در حال قيام و قعود و ركوع و سجود مى‏خواندند و علاّمه مجلسى فرموده : بهترين اعمال در اين شبها ، درخواست آمرزش و دعا است، براى‏ حوايج دنيا و آخرت خود و پدر و مادر و خويشان و برادران و خواهران مؤمن، چه آنان‏ كه زنده‏اند و چه آنان‏كه از دنيا رفته‏اند و خواندن اذكار و صلوات بر محمّد و آل محمّد عليهم السّلام به هر اندازه كه بتواند و در بعضى از روايات وارد شده دعاى‏ جوشن كبير را در اين سه شب بخواند.

روايت شده كه خدمت‏ رسول خدا صلى اللّه عليه و آله عرض شد:اگر شب قدر را يافتم،از خداى خود چه بخواهم؟ فرمود : عافيت.  

اعمال مخصوص شب نوزدهم:

1- صد مرتبه “اَستَغفُرِاللهَ رَبی وَ اَتوبُ اِلَیه”.

2- صد مرتبه ” اَللّهُمَّ العَن قَتَلَةَ اَمیرَالمومنینَ”.

3- دعای “یا ذَالَّذی کانَ…” خوانده شود .

4- دعای ” اَللّهَمَّ اجعَل فیما تَقضی وَ…” خوانده شود.

این شب ها را مغتنم بدانیم و اگر دعایی را زمزمه می کنیم قدری بر شرح آن نیز تأمل کنیم اگر قرآنی تلاوت می کنیم زمانی را نیز اختصاص به تفسیر آن دهیم تا از چشمه معرفت الهی نیز سیراب شویم./شبستان