گشتی در موزه علم و فناوری

با راه‌اندازی مجموعه موزه در خیابان ۳۰ تیر در سال ۹۱، گالری دستاوردهای دانشمندان اسلام و ایران نیز به ساختمان موزه منتقل شد. اکنون هر یک از بازدیدکنندگان اگر بخواهند به موزه‌های ایران باستان، آبگینه و کلیساهای واقع شده در خیابان ۳۰ تیر مراجعه کنند، حتما پس از موزه ایران باستان، به ساختمان کتابخانه و مرکز اسناد ملی ایران برخورد خواهند کرد که با تابلوی بزرگی مشخص شده است.

در زیر این تابلو به وجود موزه علم و فناوری نیز تاکید شده است. ساختمان فعلی موزه علم و فناوری پیش از این در اختیار مرکز اسناد و کتابخانه ملی بود. این ساختمان تاریخی دارای ارزش‌های معماری ویژه‌ای است. وقتی که وارد چنین موزه‌ای می‌شوید، با انواع و اقسام وسایل و تکنولوژی‌های گذشته تا به امروز مواجه خواهید شد.

یکی از بخش‌های این موزه، گالری علم است که در آن می‌توانید با وسایلی مانند مولد واندوگراف آشنا شوید. این مولد یکی از روش‌های ساده تولید الکتریسیته، مالش است. این همان اصلی است که در مولد واندوگراف از آن استفاده می‌شود. در کنار هر دستگاهی، توضیحات مربوط به آن وسیله بیان شده است. حتی مراجعه‌کنندگان می‌توانند خودشان این دستگاه‌ها را راه‌اندازی کرده و با نحوه کار آن آشنا شوند.

دوک و ریل شیب‌دار یکی دیگر از وسایل این گالری است. راهنمایان موزه هر کدام این وسایل را برای بازدیدکنندگان توضیح داده و نحوه کار آن را یاد می‌دهند. بیشترین بازدیدکنندگان، دانش‌آموزان و دانشجویان هستند.

اما سیف‌الله جلیلی، مدیر موزه علم و فناوری می‌گوید: در ایام عید نوروز امسال شاهد حضور گسترده مردم نیز در همه اقشار سنی بودیم. با این حال سه چهارم بازدیدکنندگان ما، دانشجویان و دانش‌آموزان هستند و یک چهارم آن را مردم عادی تشکیل می‌دهند؛ به نحوی که سال گذشته شاهد حضور ۵۰ هزار بازدیدکننده بودیم.

بازدیدکنندگان از این موزه، وقتی که به گالری مورس تا موبایل می‌روند، با تاریخچه ارتباطات آشنا خواهند شد. این تاریخچه نشان می‌دهد که انسان‌ها در دوران گذشته با چه امکاناتی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کردند. اما استفاده از دود و یا آتش تا اکنون که از طریق اینترنت و ایمیل با یکدیگر در ارتباط هستند. در این میان با دانشمندان و کسانی که هر یک به نحوی در تکمیل روش‌های ارتباطی موثر بودند، آشنا خواهند شد. مانند مخترع مسیج در موبایل و یا اولین کسی که موبایل را اختراع کرد. گراهام بل و تاریخچه انتقال صدا توسط سیم‌های تلفن. حتی در این گالری می‌توان صدای گراهام بل را که برای اولین بار خود را معرفی می‌کند، بشنوند. در بخش تاریخچه ورود تلفن به ایران نیز صدای مظفرالدین شاه قابل شنیدن است. حتی در این میان بازدیدکنندگان می‌توانند با استفاده از تلگراف، پیغام خود را منتقل کنند. تلگراف وسیله‌ای برای انتقال پیام‌ها به فواصل دور از طریق ارسال سیگنال است.

تلگرام به پیامی گفته می‌شود که توسط تلگراف الکتریکی یا تلگرافی که از کدهای مورس استفاده می‌کند، ارسال می‌شود. در بخش دوران کهن نیز بخشی از تکنولوژی‌ها و معماری‌های گذشته ایران به نمایش گذاشته شده است مانند آس‌بادهای نشتیفان. آس‌بادها از قدیمی‌ترین نمونه‌های استفاده بشر از نیروی طبیعت هستند که احتمالا قدمت استفاده از آنها در ایران ۲۸۰۰ سال است. «آس» به معنی نرم شدن دانه زیر سنگ است. آس‌بادهای ایرانی، چرخ‌ بادهایی با محور قائم دارند که بر بام آس‌خانه، درون حصار خشتی و گلی کار گذاشته می‌شوند.

دیوار شمالی، شکافی طولی دارد که باد از آن می‌گذرد و به چرخ‌باد می‌خورد و آن را می‌گرداند. این وسیله در ماکت کوچک به نمایش گذاشته شده است. همچنین کارکردهای یخچال‌های سنتی در کویرهای ایران نیز به نمایش گذاشته شده و توضیح داده‌اند که چطور مردم ایران در وسط کویر با ساختن یخچال‌های زمینی می‌توانستند آب یخ داشته و یا مواد غذایی خود را در فضای خنک نگه دارند.

نمونه دیگری از دانش بومی ایرانی‌ها، استفاده از باتری‌های الکترونیکی بوده است. در این بخش از موزه، یک پیل سفالی که در مناطق مرزی ایران و عراق، نمونه واقعی آن کشف شده، به نمایش گذاشته شده است. درون این سفال، سرکه قرار دارد و وقتی مس با سرکه برخورد می‌کند، تولید انرژی الکتریکی خواهد کرد. تمام این مراحل در این بخش از موزه توضیح داده شده است. بخش مربوط به ابزارآلات جراحی نیز یکی دیگر از بخش‌های جذاب موزه علم و فناوری است که در آن همه انواع وسایل جراحی و دندانپزشکی به همراه تاریخچه آنها به نمایش گذاشته شده و توضیحات مفصلی درباره اینکه مردم ایران چطور با وسایل ساده و اندک می‌توانستند جراحی‌های مهم و خطرناک مغز و چشم انجام دهند را توضیح داده است.

این موزه در تمام روزهای هفته پذیرای بازدیدکنندگان است و برای هماهنگی بازدید گروهی در گروه‌های حداکثر ۳۰ نفره باید از یک هفته قبل با تلفن‌های این موزه تماس برقرار کرد. در آینده آنطور که مدیر موزه علم و فناوری می‌گوید، قرار است تا گالری‌های دیگری به این موزه اضافه شود. بنابراین می‌توان گفت که در روزهای آینده یکی از جذاب‌ترین موزه‌های علم و فناوری در تهران وجود خواهد داشت.

جلیلی مدیر این موزه پیشنهاد می‌دهد که می‌توان در هر یک از استان‌های کشور یک موزه علم ایجاد کرد./مهر