نگاهی گذرا به طرح شبکه ملی اطلاعات

حرف آنلاین: با ظهور اینترنت، این بزرگ‌ترین پدیده مهندسی شده به دست بشر، دگرگونی‌های زیادی در زندگی ما ایجاد گردید. این پدیده تقریبا همه حوزه‌ها را تحت الشعاع خود قرار داده و بسیاری از امور را وابسته به خود نموده است. اموری از قبیل اقتصاد، فرهنگ، سیاست، امنیت و… کشور ما نیز از نفوذ این پدیده مستثنی نبوده و مانند سایر کشورها به شدت از آن متأثر شده است.
اینترنت از زمان ورود به ایران تاکنون دستخوش تغییرات کمی و کیفی متعددی شده و همچنین موجب ایجاد فرصت‌ها و تهدیدات فراوان گردیده است. هر چند سرعت گسترش استفاده از اینترنت در کشور ما بسیار بالاست اما این گسترش با مشکلات زیادی همراه بوده و هست که راه را برای توسعه صحیح و به‌کارگیری موثرتر آن در امور مختلف سد کرده است. مشکلاتی از قبیل سرعت و پهنای باند کم، معضلات ناشی از تهاجمات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و به تبع آن فیلترینگ، تهدیدات امنیتی ناشی از وابستگی به اینترنت و…
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ناشی از اینترنت بحث تهاجمات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است که از طرف نظام سلطه بر سایر جوامع اعمال می‌گردد.دیگر معضل بزرگ اینترنت در حوزه امنیت اطلاعاتی است. به دلیل وابستگی مراکز حساس امنیتی و سیستم‌های دولتی و وزارتخانه‌ها به سخت افزار و نرم‌افزار شرکت‌های خارجی و همچنین دسترسی سایر کشورها به دیتاهای حیاتی کشور، اینترنت تبدیل به یک تهدید بزرگ برای کشور ما شده است.از طرف دیگر بحث امنیت سیاسی جامعه مطرح است. در دوره‌های مختلف، در کشور شاهد ایجاد جریان‌هایی جهت مقابله با نظام و انقلاب بوده‌ایم که امروزه مرکزیت اجرایی و راهبری این جریان‌ها بر عهده فضای مجازی قرار گرفته است.
علاوه بر تهدیدات فوق، مشکلات داخلی نیز بر سر راه استفاده صحیح از ظرفیت فضای مجازی وجود دارد. مشکل بزرگ و ملموس در این زمینه، میزان اندک سرعت و پهنای باند می‌باشد که یکی از دلایل بارز عدم پیشرفت کشور در ارتباطات و فناوری اطلاعات است. دلایل این امر را می‌توان اولا مسائل سیاسی و تحریم‌ها، ثانیا وابستگی کشور به اینترنت جهانی، وثالثا سود گزاف شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی در وضع فعلی دانست. به عنوان مثال، تقریبا تمام اطلاعاتی که در داخل کشور تولید می‌شود یا مورد استفاده کاربران داخلی قرار می‌گیرد، توسط دیتاسنترهای خارجی میزبانی می‌شود. به بیان ساده، دیتای مورد استفاده و تبادل در داخل کشور، باید یک بار از کشور خارج شود و سپس به کشور بازگردد. این مسئله، هم باعث مشکلات ترافیکی و کاهش سرعت می‌شود و هم هزینه جابجایی بالایی به خود اختصاص می‌دهد.
تمام این مشکلات و تهدیدات مسئولان را بر آن داشت تا به فکر راه چاره‌ای بیفتند که در نهایت منجر به طرح «شبکه ملی اطلاعات» گردید. طرحی که در افواه عمومی و به اشتباه به «اینترنت ملی» مشهور شده است. این طرح اولین بار در اواخر سال 84 مطرح گردید و در برنامه پنجم توسعه نیز به عنوان یکی از زیرساخت‌های دولت الکترونیک گنجانده شد. در فصل چهارم برنامه پنجم توسعه و طبق مفاد ذیل ماده 46 آن آمده است: «شبکه‌ای مبتنی بر قـرارداد اینترنت به همراه سوئیچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای، به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی و أخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند به هیچ وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود.»
با تصویب این طرح، مقرر گردید که با ایجاد زیرساخت‌های لازم جهت انتقال و ذخیره اطلاعات و همچنین زیرساخت‌های نرم افزاری، زمینه برای ایجاد شبکه‌ای یکپارچه در داخل کشور به صورت یک اینترانت عظیم جهت میزبانی تمام وب سایت‌های ایرانی ایجاد گردد. یعنی داده‌های تولیدی در داخل، دیگر نیازی به میزبانی توسط دیتاسنترهای خارجی نداشته باشند، که در آن صورت هزینه جابجایی و ترافیک نیز نخواهند داشت. این اینترانت عظیم، علاوه بر این با شبکه اینترنت جهانی نیز در ارتباط بوده و دسترسی کاربران با شبکه جهانی قطع نخواهد شد.
اجرای طرح «شبکه ملی اطلاعات» می‌توانست اهداف و نتایج متعدد و مطلوبی را به همراه داشته باشد، ولی متاسفانه با گذشت بیش از 5 سال هنوز وضعیت دقیق آن مشخص نیست. یکی از اصلی‌ترین اهداف شبکه اطلاعات ملی، توسعه «دولت الکترونیک» است. در دولت الکترونیک با ایجاد شبکه‌ای منسجم میان دستگاه‌های دولتی، ایجاد مراکز داده مشترک میان آن‌ها و ارائه خدمات الکترونیکی به مردم، علاوه بر تسهیل و تسریع روند امور اداری، بسیاری از هزینه‌های مردم و مراکز دولتی کاسته خواهد شد. از دیگر مزایای دولت الکترونیک می‌توان به یکپارچه‌سازی دفاتر پیشخوان و ادارات، توسعه خدمات الکترونیک از طریق رسانه‌های فراگیر مانند تلفن همراه، راه اندازی کارت ملی هوشمند و امضای هوشمند و… اشاره کرد.
از دیگر اهداف مد نظر در این طرح، رساندن سرعت اینترنت به 20 مگابیت در ثانیه می‌باشد. ضمن آن که هزینه‌های کاربران در استفاده از این شبکه نیز کمتر از 10درصد هزینه استفاده از شبکه جهانی اینترنت است. این مزایا زمینه را برای توسعه بسیاری از امور در بستر فضای مجازی ایجاد می‌کند؛ از جمله اقتصاد و کسب و کار الکترونیک، توسعه علمی کشور، خدمات چند رسانه‌ای، توسعه فضای وب‌های عمومی، اجتماعی، تجاری، آموزشی و همچنین افزایش تولید و انتقال محتوا و…
توسعه و مدیریت محتوای اینترنتی از دیگر نتایج راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات است. گسترده بودن فضای اینترنت، مدیریت و کنترل محتوای منتشر شده در آن را بسیار مشکل می‌کند. همین امر باعث نیاز به اعمال فیلترینگ بر روی سایت‌ها می‌گردد. اما با ایجاد این شبکه، به‌دلیل افزایش بسیار زیاد سرعت و پهنای باند و کاهش شدید هزینه استفاده از شبکه، زمینه برای تولید محتوای هدفمند و مفید ایجاد می‌شود. ضمن آن که تولید محتوای خلاف قانون و شرع در فضای اینترنت ملی به حداقل می‌رسد و کاربران می‌توانند با آسودگی خاطر بیشتری به استفاده از این فضا بپردازند.
در بحث امنیت اطلاعاتی نیز ما با تهدیدات زیادی روبه‌رو هستیم که ناشی از وابستگی مراکز مهم نظامی و دفاعی و همچنین وزارتخانه ها و ادارات دولتی به شبکه جهانی اینترنت است. در واقع، تمام اطلاعات و دیتاهای مهم کشور در اختیار و معرض دید دشمنان و سرویس‌های اطلاعاتی آن‌ها است. دسترسی به این اطلاعات، بهترین زمینه برای سوءاستفاده از آنها و یا حتی ضربه‌ زدن به کشور را فراهم می‌کند. این امر از طریق ایجاد فرآوری اطلاعات به منظور بهره‌برداری از آن، اختلال در سیستم اینترنت و یا حتی جاسوسی از مراکز مهم صورت می‌پذیرد. مثلا در ساده‌ترین حالت، فرض کنید اگر اطلاعات مالی یک بانک، به بهانه تحریم، فقط یک روز از دسترس خارج شود، چه مشکلات متعددی برای کشور به وجود خواهد آمد؟ در صورت ایجاد شبکه ملی اطلاعات و قطع وابستگی به شبکه اینترنت جهانی، این نگرانی‌ها نیز رفع خواهد شد.
البته راه‌اندازی چنین شبکه‌ای به سادگی نیز صورت نمی‌پذیرد. با بررسی پروژه‌های مشابه این طرح در دیگر کشورها مثلا آمریکا، استرالیا (NBN) ، کره شمالی، کره جنوبی و… در نگاه اول با هزینه بسیار سنگین این پروژه‌ها روبرو می‌شویم. به عنوان مثال طرح NBN در استرالیا بالغ بر 35.9 میلیارد دلار هزینه دربر داشته است.از دیگر موانع این طرح بزرگ ملی، نبود دیتاسنترها و root سرورهای داخلی است. با در نظر گرفتن مشکل عدم امکان تهیه این تجهیزات از خارج به دلیل تحریم و همچنین نبود دانش فنی ساخت آن در داخل این مشکل تشدید می‌گردد.مانع دیگری که بر سر راه این طرح است، سود کلان شرکت مخابرات به عنوان شرکت انحصاری ارائه دهنده خدمات پهنای باند به شرکت‌های داخلی است که میلی به اجرای این طرح در شرکت‌ها و مسئولین باقی نمی‌گذارد.
همچنین این طرح ملزومات متعددی هم دارد که می‌توان به موتور جست‌وجوگر و ایمیل ملی اشاره نمود. به طور خلاصه باید گفت که طرح «شبکه ملی اطلاعات» بزرگ‌ترین طرح در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌باشد که اجرای آن عزم جهادی همه دستگاه‌ها و مسئولین مربوطه را می‌طلبد. اجرای این طرح، علاوه بر فعال‌سازی ظرفیت‌های متعدد علمی و فنی کشور، زمینه را برای جهش فرهنگی در تولید محتوا فراهم می‌کند. حال باید دید که این طرح بزرگ انجام می‌شود یا مثل بسیاری از طرح‌های دیگر روی کاغذ می‌ماند…

علی فرحزادی