اعلام جزییات دو طرح کلان نفت خزر

مدیر اکتشاف شرکت نفت خزر جزییات برنامه‌ریزی برای اجرای دو طرح کلان در این شرکت را تشریح کرد و گفت: طرح نخست، توسعه و تولید میدان نفتی سردار جنگل و طرح دوم، تداوم عملیات اکتشافی ساختارهای اولویت‌دار در بخش میانی حوضه خزر جنوبی است که در طرح نخست، با فراهم کردن تمهیدات موردنیاز، آزمایش طولانی‌مدت میدان نفتی سردار جنگل را آغاز خواهیم کرد.

به‌گزارش ایسنا، اردیبهشت سال ۱۳۹۱ بود که با آزمایش چاه شماره (یک) میدان سردار جنگل و جریان یافتن نفت از بخش مخزنی، برافروختن شعله در مشعل‌های سکوی نیمه شناور امیرکبیر، امیدهای زیادی را زنده کرد که افزون بر جنوب کشور، قطب دیگری از انرژی، این بار در شمالی‌ترین نقطه ایران، ایجاد خواهد شد.

پس از حفر دو حلقه چاه در میدان نفتی سردار جنگل، آزمایش انجام‌شده در این دو چاه تنها به مدت کوتاه ( حدود یک هفته) ادامه داشت که بر اساس استانداردهای متداول در آب‌های عمیق، لازم است این دو چاه به مدت طولانی ۶ تا ۸ ماه مورد آزمایش و تولید قرار گیرند تا اطلاعات بیش‌تری از مخزن حاصل‌شده و برنامه تولید نهایی میدان، ریسک‌های کمتری داشته باشد.

احمد شیرزادی – مدیر اکتشاف شرکت نفت خزر – دراین‌باره اعلام کرد: کارگروهی متشکل از کارشناسان اداره‌های حفاری، مهندسی نفت و مهندسی و ساختمان، برای بررسی فنی و برنامه‌ریزی این موضوع تعیین‌شده‌اند که پس از جمع‌بندی، شرح کار انجام آزمایش طولانی‌مدت میدان نفتی سردار جنگل تدوین و برای اخذ اعتبار و تصویب خواهی، به مدیریت برنامه‌ریزی تلفیقی شرکت ملی نفت ایران ارائه خواهد شد.

او الزام‌های این فعالیت را وجود شناور ذخیره‌سازی و همچنین شناورهایی برای انتقال نفت به ساحل اعلام کرده و توضیح داد: البته الزام‌های فنی این عملیات، بسیار فراتر از این موضوعات است که لازم است طی مطالعه مقدماتی و با به‌کارگیری یک شرکت مشاور متخصص در آب‌های عمیق، مورد تحلیل و طراحی قرار گیرد.

نگاهی به سابقه اکتشاف در خشکی و دریای خزر

سابقه اکتشاف در خزر به ۶۰ سال قبل بازمی‌گردد که شیرزادی درباره آن می‌گوید: باهدف دستیابی به منابع هیدروکربنی در مناطق شمال کشور که از منابع سرشار انرژی در جنوب کشور فاصله زیادی دارند و به‌منظور عدم وابستگی به جریان گاز کشور ترکمنستان، سعی شده در این مناطق با حفر چاه‌های مختلف اکتشاف نفت و گاز محقق شود. به همین منظور تاکنون ۱۷ حلقه چاه اکتشافی در منطقه دشت گرگان حفاری‌شده که باوجود مشاهده خصوصیات خوب سنگ مخزن و نیز هیدروکربن‌های سبک، هنوز هیچ‌کدام از این چاه‌ها به‌عنوان یک منبع انرژی اقتصادی ارزیابی نشده‌اند.

بنا بر اعلام، در مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران، از حدود ۳۰ سال پیش سه حلقه چاه به نام های مقداد، میثم و خزر در بخش کم‌عمق دریا حفاری‌شده است. حفاری این سه حلقه چاه باوجود فراهم آوردن اطلاعات ارزشمند زمین‌شناسی از سازندها و لایه‌های عمیق زیر بستر دریا، با حصول هیدروکربن اقتصادی همراه نبود و متعاقب آن فعالیت در بخش شمالی برای مدتی به‌صورت معلق باقی ماند تا این‌که تحلیل کامل و جامعی انجام و مسیر اکتشاف و توسعه منابع محتمل در مناطق شمالی کشور به‌طور استراتژیک برنامه‌ریزی شد.

ازاین‌رو در سال ۱۳۷۹ کنسرسیومی از سه شرکت شناخته‌شده بین‌المللی و نیز کارشناسان ایرانی تشکیل شد. این کنسرسیوم با هدایت شرکت نفت خزر طی بیش از دو سال مطالعه سیستماتیک در محدوده مطالعاتی حوضه خزر جنوبی، ساختارهای ژئوفیزیکی و پتانسیل‌های محتمل هیدروکربنی و نحوه توسعه آن‌ها را مشخص و ارزیابی کردند.

شیرزادی دراین‌باره با اشاره به این‌که این کنسرسیوم، نخست بانک اطلاعات جامعی از اطلاعات لرزه‌ای دوبعدی و نیز اطلاعات ۷۳ حلقه چاه حوضه خزر را از طریق کشورهای ترکمنستان و آذربایجان فراهم آورده و با انجام لرزه‌نگاری دوبعدی تکمیلی، پوشش کاملی از اطلاعات لرزه‌ای منطقه موردمطالعه به دست آورد، می‌گوید: انجام مطالعات ژئوفیزیک، زمین‌شناسی و مهندسی نفت و به‌موازات آن مطالعات تحلیل ریسک‌های مخزنی، منتج به مشخص شدن ۴۶ ساختار ژئوفیزیکی شد که از پتانسیل هیدروکربوری قابل‌ملاحظه‌ای در بخش دریایی برخوردار است.

مطالعات ژئوشیمی انجام‌گرفته روی نمونه رسوبات جمع‌آوری‌شده از بستر دریا و همچنین نمونه‌های تراوشت نفت روی سطح دریا، تحلیل خوبی از نوع هیدروکربن محتمل ارائه کرده است.

نتیجه این مطالعات نشان می‌دهد که بیشتر ساختارهای هیدروکربوری اولویت‌دار در بخش میانی حوضه خزر جنوبی و در قسمت‌های عمیق دریا (حدود ۶۰۰ تا ۸۰۰ متر ) قراردارند. ساختار ۶.۲ (که پس از حفاری موفق و رسیدن به نفت به میدان سردار جنگل نام‌گذاری شد)، ساختار N۱  ( چالوس)، ساختار ۸.۱، ساختار ۷.۱ و بلوک‌های ۲۶ و ۲۴ به‌عنوان پتانسیل‌های بالقوه و اولویت‌دار برای اقدام‌های توسعه‌ای نفت و گاز دریای خزر دسته‌بندی‌شده‌اند.

شیرزادی ادامه می‌دهد: در سال ۱۳۸۳، برای ترسیم دقیق و واضح‌تر هندسه ساختارهای اولویت‌دار، لرزه‌نگاری ۳ بعدی بلوک‌های ۶، ۷، ۸ و ۲۹ انجام گرفت و طی بررسی‌های زمین‌شناسی و ژئوفیزیک، موقعیت‌های مناسب حفاری اکتشافی در آن‌ها با تحلیل نقشه‌های تهیه‌شده از تفسیر اطلاعات ۳ بعدی و بررسی‌های زمین‌شناسی تعیین شد.

به گفته مدیر اکتشاف شرکت نفت خزر، با مشخص شدن این مطلب که ساختارهای اصلی بخش ایرانی خزر جنوبی در آب عمیق قرار دارند، فراهم آوردن تجهیزات خاص حفاری و اکتشاف در آب‌های عمیق اجتناب‌ناپذیر بوده است، ازاین‌رو ساخت سکوی نیمه شناور امیرکبیر و شناورهای پشتیبان بانام‌های کاسپین ۲،۱و۳ در سال ۱۳۸۱ در دستور کار قرار گرفت.

پس از پایان مراحل ساخت سکو در بهمن سال ۱۳۸۸، حفاری چاه شماره (یک) ساختار ۶.۲ آغاز شد که در اردیبهشت سال ۱۳۹۱ این عملیات به ثمر نشست و اولین اکتشاف نفتی تاریخ در بخش عمیق حوضه خزر جنوبی به دست متخصصان توانمند ایرانی به وقوع پیوست و میدان سردار جنگل، به‌عنوان سردار ساختارهای دریای خزر متولد شد.

شیرزادی با اعلام جزییاتی ازاین فعالیت‌ها می‌گوید: عملیات حفاری چاه SRJ-X۱ در عمق ۷۰۰متری آب، با موفقیت همه‌جانبه همراه بود. نخست اینکه انتظار می‌رفت نوع هیدروکربن در این میدان، گاز باشد که خوشبختانه نفت سبک مرغوب در اولین لایه مخزنی کشف شد. عملیات نمودار گیری پتروفیزیکی، یک‌لایه مخزنی به ضخامت ۳۰ متر را در محل چاه نشان داد. تفسیر نمودارهای پتروفیزیکی درجه خلوص سنگ مخزن را ۸۷ درصد، با تخلخل متوسط ۲۷درصد و تراوایی متوسط ۵۰ میلی دارسی تخمین زده که خصوصیات بسیار خوبی برای یک مخزن است.

یکی از خصوصیات نفت میدان سردار جنگل، داشتن مؤلفه‌های واکس است که نیاز است در هنگام بهره‌برداری از میدان، تمهیدات موردنیاز برای جلوگیری از تشکیل آن فراهم شود؛ البته باید توجه کرد که نفت استحصال‌شده بسیاری از میادین آب عمیق در جهان، دارای چنین خصوصیتی هستند.

حفاری چاه دوم در سردار جنگل

مدیر اکتشاف شرکت نفت خزر در ادامه با اشاره به حفاری چاه دوم در میدان نفتی سردار جنگل می‌گوید: پس از عملیات حفاری چاه اول، با مطالعات ژئوفیزیکی و زمین‌شناسی، موقعیتی در ۱۴۰۰ متری غرب موقعیت چاه اول برای انجام حفاری دوم مشخص شد. علت حفاری چاه دوم، نخست ارزیابی میزان گسترش لایه مخزنی کشف‌شده در چاه اول، همچنین حفاری لایه‌های عمیق‌تر برای کشف زون‌های مخزنی اصلی در سری تولیدی سازند چل کن بوده است؛ چون بر اساس مطالعات کارگروه خزر، ۶ زون مخزنی (که با پدیده‌های ژئوفیزیکی مشخص‌شده‌اند) قابل ارزیابی است که در چاه نخست، ما یک زون مخزنی را کشف کردیم و برای رسیدن به زون‌های عمیق‌تر لازم است حفاری عمیق‌تر داشته باشیم.

عملیات حفاری چاه شماره ۲ نیز سال ۱۳۹۳ با موفقیت انجام و امتداد و گسترش لایه مخزنی در فاصله ۱۴۰۰ متری مشاهده شد. انجام عملیات نمودار گیری پتروفیزیکی و نیز عملیات آزمایش سازند و فشار سنجی نقطه‌ای با تجهیزات خاص ( تجهیزات MDT)، وجود نفت سبک در محل واقعی حضور نفت در مخزن را تائید کرد.

در این چاه نیز به دلیل مشکلات حفاری، حفر لایه‌های عمیق‌تر میسر نشد که علت آن نرسیدن به لایه‌های عمیق‌تر در چاه‌های میدان سردار جنگل، وجود گلفشان های گسترده در بخش‌های زیرین سازند تولیدی بوده است که کنترل ایستایی چاه و نیز ممانعت از نفوذ فشاری شیل های روان پرفشار را مشکل‌ساز کرده و مانع از تداوم حفاری شد.

آزمایش تمام حفره چاه SRJ-X۲ نیز بنا بر اعلام، بسیار موفقیت‌آمیز بوده و با تمهیداتی که برای جلوگیری از رسوب واکس پیش‌بینی شد، میزان دبی ۴۸۰۰ بشکه نفت در روز ثبت و درنهایت نمونه‌های نفت برای تجزیه‌وتحلیل و تشخیص نوع، به پژوهشگاه صنعت نفت و نیز یک آزمایشگاه معتبر خارجی ارسال شد.

شیرزادی دراین‌باره اشاره می‌کند: با اثبات وجود نفت در میدان سردار جنگل با حفاری اولین و دومین چاه در آب‌های عمیق، یک اتفاق خوب، جهش و رشد اساسی در صنعت نفت ایران صورت گرفت. دانش حفاری آب‌های عمیق که در دست معدودی از شرکت‌های بین‌المللی بود، اکنون تا حد زیادی بومی‌شده است؛ البته باید توجه کرد که رشد دانش و تکنولوژی آب‌های عمیق در دنیا با سرعت در حال تغییر و تحول بوده و به این دانش و فناوری‌ها بسیار نیاز است.

مدیر اکتشاف نفت خزر معتقد است، در ادامه تلاش‌های اکتشاف و تولید در حوضه خزر جنوبی، دو مسیر اصلی برای فعالیت‌ها ترسیم‌شده است؛ توسعه و تولید میدان سردار جنگل که به حفر چاه‌های ارزیابی و توسعه‌ای و تمهید تجهیزات تولید از میدان نیاز دارد و مسیر دوم، ادامه فعالیت‌های اکتشاف ساختارهای اولویت‌دار است. به‌عنوان مقدمه و پیش‌نیاز توسعه میدان سردار جنگل، برنامه‌ای برای آزمایش طولانی‌مدت چاه‌های این میدان در دست تدارک است. با بررسی روند توسعه میادین آب‌های عمیق در دنیا و با توجه به فعالیت‌های توسعه‌ای سایر کشورهای حاشیه دریای خزر مواردی قابل تامل است.