اعلام آلوده بودن يا نبودن ماهيان خزر تا دو سال آينده/پرورش قزل آلا آلوده كننده است

حرف آنلاين / فاطمه عربی :آلودگی دریای خزر چند سالی است که به کانون توجهات افکارعمومی تبدیل شده است. آلودگی که قطعا به دست انسان و دریک پروسه زمانی مدت دار صورت گرفت.آلودگی بزرگترین دریاچه جهان به مرز هشدار رسیده است اما همچنان مسئولان و مردم درک درستی از معضل و بحران ندارند.حتی کاهش تعداد فوک ها و صدف ها که به تعبیر محلی از آن به گوش ماهی یاد می شود و کیلکا که روزگاری در سبد غذایی مازندرانی ها جا داشت را مردم احساس نکردند.قدیمی ترها به یاد دارند که فوک ها در سواحل خزر زیاد دیده می شدند اما اکنون وجود فوک ها به خاطره ای مبدل شد. اگر به یکی دو دهه گذشته برگردیم قطعا همه ما به یاد داریم که سواحل مازندران پوشیده از صدف بود اما هر روز تعداد این صدف ها کم و کمتر شد و کسی مرگ صدف ها را ندید و اصلا شاید روزی گوش ماهی های ساحل مازندران نیز به خاطره ها برود.از سویی دیگر اقدام برخي دستگاه ها و اصرار بر پرورش ماهیان مهاجم و رها سازی آن در دریا، رودخانه و تالاب ها يكي از عوامل از بین رفتن بسیاری از گونه های دریایی می باشد. سازمان محیط زیست، اساتید و کارشناسان دلسوز دریای خزر بارها و بارها در مورد افزایش آلودگی دریای خزر هشدار دادند اما این هشدارها تاکنون راه به جایی نبرد و همچنان ما شاهد ورود آلاینده های میکروبی، پساب های صنعتی، فاضلاب های خانگی و مجتمع های تفریحی به دریا هستیم.

پنج کشورحاشیه دریای خزر هریک سهم خود را در آلودگی دریا به درستی ایفا می کنند. دریای خزر دارای ذخایر عظیمی از سوخت‌های هیدروکربنی می‌باشد که کشور جمهوری آذربایجان، عمده برداشت‌کننده منابع انرژی این دریا می‌باشد همچنین روسیه و قزاقستان نیز هریک سهم نفتی و گازی خود را از دریا استحصال می کنند و هریک از این کشورها با آلوده کردن دریا مفاد قانونی کنوانسیون خزر را زیر پا می گذارند.

* سموم کلره و فسفره سرطانزا هستند

دکتر حسن حسن زاده حسین آبادی- دکتراي مهندسی محیط زیست در گفت و گو با حرف  مي گويد: در کنار آلودگی های روزافزون نفتي دریای خزر، تکثیر نوعی شانه دار مهاجم موسوم به«نمیوپسیس» در آب های خزر طی سالهای گذشته ضربه سنگینی بر اکوسیستم این دریا وارد کرده است. عضو هیات علمی دانشگاه خاطر نشان کرد: تکثیر این شانه دار مهاجم که از پلانکتون ها تغذیه می‌کند، باعث کاهش چشمگیر پلانکتون ها که منبع تغذیه ماهی های کوچک، خصوصا کیلکا ماهی‌ها شده، زنجیره غذایی آبزیان را به هم زده است. کاهش ۱۰ برابری ماهی‌های کیلکا در خزر که خود منبع تغذیه آبزیان بزرگتر هستند، باعث افت چشمگیر جمعیت ماهیان خاویاری و فک دریای خزر شده است.این استاد دانشگاه با اشاره به ورود پساب های کشاورزی به دریای خزر، گفت: در سرطانزا بودن سموم کلره و فسفره که به این دریا سرازیر می شوند شکی نیست اما تعیین ارتباط مستقیم بین میزان سرطان در استان های ساحلی و آلودگی دریای خزر نیازمند مطالعات جامع و دقیق است.وی ورود سموم کشاورزی به خزر را چالش دیگر این دریا عنوان کرد، گفت: بر اساس گشت برنامه محیط‌زیست دریای خزر(CEP )میزان سم د.د.ت به عنوان یک ماده سرطانزا و تجزیه‌ناپذیر در بخش‌هایی از ایران و قزاقستان بالاست.

*ارتباط ميان سرطان و آبزيان علمي نيست

حسن زاده با اظهار این که مهمترین آلودگی های دریای خزر شامل سموم ارگانوکلره و ارگانوفسفره هستند که از طریق پساب ها وارد دریای خزر می شوند، گفت: همچنین به دلیل ورود فاضلاب خانگی از شهرهای ساحلی اطراف دریای خزر به این دریا که حاوی نیترات هاو آلودگی میکروبی بوده باز هم احتمال سرطان زا بودن آب دریای خزر وجود دارد؛ اما این که گفته می شود استان مازندران بالاترین میزان سرطان را به دلیل استفاده از آبزیان دریای خزر دارد براساس مستندات علمی نیست چراکه میزان آلودگی سموم کلره و فسفره در گیلان هم با کشاورزی متراکم به همین اندازه است و اگر ارتباط مستقیم بین سرطان و استفاده از آبزیان دریای خزر وجود داشت می بایست میزان سرطان در گیلان هم بالا باشد.

وی با اظهار این که بر اساس نتایج جدیدترین اندازه‌گیری‌ها در خصوص آلودگی سموم آلی پایدار در بافت ماهیان خزر، میزان سم هپتاکلر در منطقه تالش بیش از حد مجاز بوده است، اظهارکرد: براساس پروژه اندازه‌گیری سموم آلی پایدار در بافت ماهیان دریای خزر، هفت سم بسیار مهم از آستارا در غرب تا شرق دریای خزر اندازه‌گیری شده است.این استاد دانشگاه افزود: سموم اندازه‌گیری شده سمیت بالایی دارند و بشدت تهدیدکننده سلامت انسان‌ها هستند.

* شيب آلودگي ها به سمت مازندران است

حسین رحمانی عضو هیات علمی گروه شیلات دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری نيز درخصوص بحث هاي ضدو نقیضی که از سوی بعضی مسئولان در خصوص عدم و یا وجود آلودگی دریای خزر وجود دارد، گفت: سال گذشته شاهد مرگ دسته جمعی کفال ماهیان بودیم و مرگ این گونه ماهیان را نمی توان انکار کرد.وی افزود: گمانه زنی های زیادی مطرح شد، بعضی علت را مشکل ویروسی و بعضی دیگر نیز مسمومیت را مطرح کردند و تاکنون نیز علت مشخص نشده است. حال با توجه به این که صید کفال ماهیان در مازندران بیشتر از گونه های دیگر صورت می گیرد؛ بحث اجتماعی و فرهنگی این مساله نیز مورد توجه است.رحمانی با اشاره به ورود سموم آلاینده کشاورزی و پساب های صنعتی به رودخانه که درنهایت به آلوده شدن دریا منجرب می شود، گفت: شیب دریای خزر به سمت سواحل ایران است و تمامی آلاینده های شمال شرق و غرب که وارد خزر می شوند به سمت دریای مازندران سرازیر می شوند.

وی ادامه می دهد: بعضی از گونه های ماهی مانند کپور، کولی، کولمه، سفید و خاویاربرای تخم ریزی به رودخانه مهاجرت می کنند و فصل مهاجرت آن ها نیز بستگی به گونه ماهیان دارد که از اواسط زمستان ، اوایل بهار تا تابستان ادامه دارد. حال تصور کنید زمان مهاجرت ماهیان چه اتفاقی برای ماهیان می افتد، آب رودخانه دارای آلایندگی های میکروبی، پساب ها و فاضلاب های خانگی وصنعتی است و در بعضی نقاط  آب رودخانه ها بسیار کم و یا خشک است که موجب از بین رفتن بسیاری از گونه های ماهی شده است.این عضو هیات علمی گروه شیلات دانشگاه کشاورزی ومنابع طبیعی ساری با اشاره به بسته بودن دریای خزر، گفت: وقتی این آلاینده ها وارد دریا می شوند در دریا باقی می مانند و به مرور زمان آثار مخرب خود را بر گونه های دریایی می گذارند. وی اظهار کرد: کفال ماهیان از لجن های بستر رودخانه و سواحل دریا تغذیه می کنند، بستری که به کانون آلودگی های زیادی تبدیل شد. گونه کفال ماهیان خزر نیز در معرض خطرند و آن قدر مسئولان دست روی دست می گذارند و کاری انجام نمی دهند تا فاجعه عمیق تری روی دهد.

*مخالفت با پرورش قزل آلا در قفس

رحمانی با اشاره به طرح پرورش ماهی قزل آلا در قفس که از سوی شیلات مطرح شد هم می گوید: این طرح (15 سال پیش) در گلستان، گیلان و حتی مازندران نیز پس از اجرا با شکست مواجه شد اما بعضی از آقایان اصرار بر انجام آن دارند. طرحی که قرار است در مساحت50 و یا100متر مربع به 400شرکت مختلف واگذار شود، به واقع باید گفت  این طرح کل سواحل استان مازندران را پوشش می دهد.وی با اشاره به ضایعات و پساب های برجای مانده از این طرح، در دریا گفت: به ازای هریک کیلوگرم ماهی قزل آلا نیم کیلو پساب تولید می شود حال این رقم را به مساحت اختصاص داده شده برای پرورش تعمیم دهید متوجه عمق فاجعه خواهید شد.وی با اظهار این که بنده و دکتر قاسم پوری از مخالفان این طرح هستیم و بارها به مسئولان در خصوص مشکلاتی که در پی خواهد داشت توضیح دادیم، افزود: محیط زیست هم به عنوان متولی خیلی موضع شفافی در این مورد نداشته است. اگر ما پرورش دهنده خوبی بودیم چرا نتوانستیم از ماهیان خاویاری خود نگهداری کنیم؟

پایش آبزیان خزر نداریم *

رحمانی با اشاره به استحصال ماهی از دریا، گفت: ما فقط از دریا استحصال ماهی را یاد گرفته ایم و اصلا برای جذب توریست برنامه ای نداشتیم و به اکو توریست بهایی ندادیم.وی با تاکید بر این که ما هیچ گونه آماری از پایش آبزیان خزر نداریم، بیان کرد: اما در آستاراخان روسیه هرساله پایش انجام می شود. آن ها مجموعه ای از اطلاعات 120ساله آبزیان دریای خزر را دارند.رحمانی در خصوص مرگ صدفها یا به اصطلاح محلی گوش ماهیان سواحل دریای خزر هم می گوید: صدف ها به عنوان غذای اصلی ماهی کلمه یا به اصطلاح شمالی”تلاجی” و کولی به شمار می آیند اما اگر دقت کرده باشید طی 20 سال اخیر تعداد صدف های سواحل مازندران کاهش پیدا کرد. روزگاری سواحل ماسه ای خزر پوشیده از صدف بود اما اکنون تعداد این صدف ها بسیار کم شد و چون این صدف ها جزغذای اصلی مردم نیست، مرگ صدف ها به چشم نمی آید.

* اعلام دليل مرگ كفال ها تا پايان 93

 و اما علیرضا باباعلیان-رئیس اداره بهداشت وآبزیان اداره کل دامپزشکی مازندران نیز در خصوص نتایج تحقیقات مرگ دسته جمعی کفال ماهیان، گفت: تشخیص نوع بیماری وعلت مرگ آبزیان برعهده ما است، عده ای عوامل میکروبی، انگلی و عده ای نیز عوامل ویروسی همچون سل را مطرح کردند که باید بگویم ما این نظرات را قبول نداریم و نتایج همچنان در دست بررسی است. علت مرگ در قالب پروژه تحقیقاتی “مرگ کفال ماهیان”با همکاری پژوهشکده اکولوژی دریای خزر در دست بررسی است و تا پایان سال پروژه به پایان می رسد.

وی با بیان این که بررسی  و مطالعه سندرم تلفات کفال ماهیان دریای خزر را از سال 93 شروع کردیم، گفت: مطالعه جامع تر را همزمان با فصل صید آغاز کردیم. در این سامانه مراقبتی، نمونه برداری ویروسی، باکتریایی و پایش هایی از ماهیان استخوانی دریای خزر را آغاز کردیم. این مسئول تاکید بر این که نباید اذهان عمومی را تشویش کرد، افزود: سال گذشته با اطلاع رسانی به مردم توانستیم جلوی مصرف کفال ماهیان را بگیریم  و از آن ها خواستیم که اگر ماهی کفال را با علایم بالینی همچون لاغری مفرط و سر بزرگ مشاهده کردند خریداری نکنند.باباعلیان با بیان این که طرح پایش سلامت آبزیان در مراکز تکثیر شهید رجایی و باهنر انجام می شود، گفت: امسال پایش منابع دریایی را نیز در برنامه داریم.وی با اشاره به از بین رفتن بسیاری از آبزیان دریای خزر، گفت: باید بدانیم که چه عواملی در این پیکره آبی در بروز استرس آبزیان تاثیر گذاشته است، اداره دامپزشکی سهم خود را به درستی ایفا می کند اما باید دستگاه های دیگر هم به کمک اداره دامپزشکی بیایند.

رئیس اداره بهداشت وآبزیان اداره کل دامپزشکی مازندران متذکرشد: سال گذشته ماهی سفید را نیز بررسی کردیم و علائمی از بیماری مشاهده نشد.وی با اعلام این که در دریا نمی توان اقدامات درمانی و مدیریتی انجام داد، تاکید کرد: تنها راه جلوگیری از بیماری آبزیان، ورود عوامل مخاطره آمیز، آلاینده ها، پساب های صنعتی و فاضلاب ها به دریا است. دانشگاه علوم پزشکی و محیط زیست باید جلوی ورود سیستم های فاضلاب مستقر در سواحل جنوبی دریای خزر را بگیرند.

* پرورش قزل آلا باعث آلودگي مي شود

دکتر قباد آذری تاکامی استاد دانشگاه تهران نیز با بیان این که تمام فاضلاب های سه استان شمالی بدون تصفیه وارد دریا می شوند، گفت: درمورد آلودگی آب دریای مازندران که بحثی در آن نیست و از طرفی آلودگی صنعتی روسیه، آلودگی های نفتی و گازی آذربایجان و ترکمنستان را هم داریم.وی با اشاره به بحث اخیر شیلات در خصوص پرورش300هزارتن ماهی در قفس، گفت: دوستان باید بدانند که تولید یک تن قزل آلا برابر است با آلودگی شهر3هزار نفری در یک روز.آذری ادامه می دهد:آن چه که ما به عنوان کارشناس هشدار می دهیم و راهنمایی می کنیم بدان عمل نمی شود، در همه دنیا وقتی طرحی مانند پرورش ماهی در قفس اجرا می شود، ابتدا آلایندگی طرح از جمله باقی مانده غذایی ماهیان وفضولات انباشته شده در کف دریا بررسی می شود و در نهایت بالا بودن آلایندگی موجب تعطیلی طرح می شود، اما در ایران بدون توجه به عوارض طرح، تنها شعار تولید، رونق اشتغال وارزآوري می دهند.وی با اشاره به تجربه ناموفق پرورش ماهی در قفس “جفرود” انزلی که با اولین طوفان کیج ها ازبین رفتند، گفت: این تجربه را برای نخستین بار پس از انقلاب در دریای خزر داشتیم که متاسفانه آن نیز ناموفق بود.

این استاد دانشگاه همچنین از آغاز مطالعات اثر فلزات سنگین بر روی ماهیان دریای خزر خبر داد و یادآورشد: پس از بررسی به مردم اعلام می کنیم که آیا گوشت ماهیان آلوده به فلزات سنگین قابل مصرف است یا نه و پس از تحقيقات در شيلات و دامپزشكي  به دغدغه خاطر مصرف كنندگان خاتمه داده خواهد شد. همچنین طرح بررسی میکرو باکتریایی ماهیان استخوانی خزر را هم در دست اقدام داریم و تا دو سال آینده قاطعانه خواهیم گفت که کدام یک از ماهیان آلودگی دارند. وی اما اظهارداشت: اولین موجوداتی که به سبب آلودگی آب دریا از بین می روند صدف ها هستند.