کویر در رویای سیراب شدن از خزر

حرف آنلاین – فاطمه عربی: کشور ایران در کمربند خشک جهان قرار دارد و سه چهارم مساحت کشور خشک است. موضوع کم آبی از دیرباز در کشور ایران وجود داشته و در سال‌های اخیر نیزکه شرایط اقلیمی جهان دچار تغییراتی شد و مشکل گرمایشی در جهان پدید آمد، مشکل کم آبی در ایران به ویژه در نقاط کویری بیش از گذشته تشدید شده است.

طرح انتقال آب خزر به فلات مرکزی ایران همواره منتقدانی را داشته چرا کارشناسان حوزه آب و محیط زیست معتقدند که این طرح مشکلات زیست محیطی فراوانی را به دنبال دارد. قرار است در فاز نخست عملیات انتقال در184 کیلومتراراضی باغی، شالیزاری، مراتع و جنگل اجرا شود که46 کیلومتر از عملیات انتقال در دل جنگل‌های هیرکانی انجام می‌شود.

طرح انتقال آب دریای خزر شاید نخستین بار در سال45 مطرح شد  که در این طرح برایجاد دریاچه هایی بین دریای خزر و خلیج فارس پیشنهاد شده است و پس از انقلاب نیز این طرح مطرح شد و در تمامی دولت‌های پس از انقلاب این طرح مورد برسی قرار گرفت. کلنگ این طرح در دولت محمود احمدی نژاد و با حضور شخص ایشان در ساری زده شد و چون طرح منتقدان زیادی داشته اجرا نشده است اما در دولت تدبیر و امید این طرح دوباره مطرح شد و طرح در گرو امضا رئیس جمهور می باشد.

*حرکت در خلاف قانون طبیعت

پرفسور عطالله قبادیان- فوق دکترای علوم زمین متمرکز درآب و خاک به همراه تنی چند از کارشناسان در نشست خبری با موضوع” ظرفیت سنجی زیست محیطی-اجتماعی انتقال و جابجایی آب دریای خزر به سمنان در بابل برگزار شد، گفت: برگزاری چنین نشست هایی برای نجات بستر حیات و هستی است که منابع طبیعی و محیط زیست کشورما به دست انسان در حال نابودی است.

وی افزود: همه اقشار جامعه به ویژه جوامع پزشکی،مسئولان شهرها و روستاها،جامعه شناسان همه و همه در مورد این موضوع بسیار حساس مسئول هستند، وضعیت آلودگی در شهرهایی مانند تهران و جنوب کشور، زنگ خطری برای همه است. عضو نخبگان علمی آلمان، قانونمندی و احترام به قانون طبیعت را یک اصل مهم برشمرد و در ادامه، اظهار کرد: چرخه عظیم حیاتی در مازندران جریان دارد، اکوسیستم های متنوع در یک پیوستگی و تعادل قرار دارند که انسان به عنوان یک عامل اصلی این چرخه را نابود می‌کند. حرکت در خلاف قانونمندی های طبیعت ایجاد اختلال و نابودی می‌کند و هرچه فرهنگ جامعه پایین تر باشد به تبع بی قانونی در جامعه رواج دارد و آن جامعه نمی‌تواند از قانون طبیعت پیروی کنند. وی با اظهار اینکه جامعه ما با توسعه پایدار فاصله زیادی دارد، تصریح کرد: عده ای بحث توسعه پایدار را مطرح می‌کنند در حالیکه دریای خزر در وضعیت ناپایداری قرار دارد. وقتی مساله بحران زیست محیطی مطرح می‌شود به دنبال آن مرگ طبیعت اتفاق می افتد.

قبادی با تاکید بر منفی بودن بیلان آبی دریای مازندران، اظهار کرد: دریای مازندران ، حدود هشت‌تا ۱۰ میلیارد مترمکعب با کمبود آب مواجه است، یعنی دارای بیلان منفی است و برداشت آب از این دریاچه، در حدود ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلیون مترمکعب، در صورتی امکان‌پذیر است که جایگزینی صورت گیرد. جایگزینی بدین‌صورت است که باید سرشاخه‌های برداشته‌شده پس داده شود و همچنین در مازندران یک سری کارهای سامان‌دهی، همچون تقویت سرشاخه‌ها و بازسازی حوزه‌های آبخیز انجام شود.

* انتقال  آب به کویر بی فایده است

قبادی افزود: در فلات مرکزی ایران تبخیر80برابراست و هرچه‌قدر انتقال آب به این مرکز را داشته باشیم بی فایده است و هرگونه جابجایی و انتقال تخریب حوزه گیرنده و فرستنده را دچار مشکل می‌کند. سالانه 50میلیارد مترمکعب ذخایر آبی کشور را نابود میکنیم و حاضر نیستیم در این بخش سرمایه گذاری کنیم، چه بلایی بر سر خوزستان آورده ایم اما کسی حاضر نیست صحبت های ما را بشنود.

این فوق دکترای علوم زمین با بیان اینکه حدود75 درصد آبهای سطحی در25درصد از مساحت کشور در جریان است، اظهار کرد: تلفات آب در ایران60درصد است در حالیکه در سایر نقاط جهان40درصد می‌باشد.

عضو هیأت علمی دانشگاه وین اتریش با اظهار اینکه پوشش های گیاهی نقش مهارکننده و جلوگیری از تبخیر آب را برعهده دارند اما همه پوشش‌های گیاهی را برای احداث جاده، ویلا و صنعت از بین برده ایم، گفت: باید در حاشیه رودخانه و ساحل دریای مازندران درختکاری انجام شود تا با پیشروی کویر مواجه نشویم.

* باقی ماندن حجم زیادی از نمک با انتقال آب

نصرالله صفاییان- اکولوژیست و استاد دانشگاه در این نشست با بیان اینکه در مقطع ای به فکر زیاد کردن جمعیت در کشور بودیم و هیچ برنامه ای برای تامین سرانه آب وجود نداشت، گفت: منابع تامین کننده آب را از دست داده ایم و اکنون به فکر انتقال آب بین حوزه ای که آخرین مرحله در زمان بحران است افتاده ایم. طبیعت ایران به همه تعلق دارد و هر اقدام نامعقول ما کشور را دچار مشکل می‌کند.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: با انتقال آب خزر به فلات مرکزی ایران، علاوه بر کاهش آبهای زیر زمینی، فرسایش خاک و جاری شدن سیلاب راخواهیم داشت. سیلاب هایی که بعد از اجرای این طرح به وجود خواهد آمد به مراتب تخریب کننده تر از سیلاب هایی است که طی سالهای اخیردر استان به وقوع پیوسته است. عده ای این بارش ها را نعمت میدادند غافل از اینکه سفره های زیر زمینی وجود ندارد که آب باران را به سمت خود هدایت کند.

وی هزینه تمام شده آب در منطقه مقصد را بالغ بر3500تا7هزار تومان اعلام کرد و در این ارتباط ادامه داد: تقریبا قیمت تمام شده هشت برابر مصرف آب عادی است که کشاورزان منطقه باید پرداخت کنند که عملا این کار مقرون به صرفه نیست. صفاییان با بیان اینکه  انتقال آب دریای خزر به سمنان موجب می‌شود تا حجم زیادی نمک به وجود آید و پسماندهای دیگر را بر روی دست ما می گذارد، گفت: اگر آن را به دریا برگردانیم باعث از بین رفتن اکو سیستم دریا واگر هم به خشکی بریزیم باعث شوری زمین می شود و اکولوژی زمین را از بین می رود.

* نابودی اجتماعات محلی

در ادامه محمود شارع پور- جامعه شناس با بیان اینکه به اعتقاد بنده صرف مخالفت با این طرح نمی‌تواند راهگشا باشد، افزود: مخالفت باید با یک پیشنهاد سازنده همراه باشد. وی با اشاره به تحقیقاتی که از سال91 بر روی این طرح از بعد اجتماعی انجام داده است، گفت: نتایجی که اجرای این طرح در کشورهای مختلف به همره داشته، نخست تقاضا برای آب، رشد شتابان شهرنشینی ، گسترش بی رویه اراضی کشاورزی، توسعه صنعتی بدون الگو و برنامه، تولید محصولات بی کیفیت کشاورزی و هدر رفت سرمایه بوده است.

این استاد دانشگاه با اظهار اینکه طرح انتقال آب‌های بین حوزه ای، طرحی بسیار هزینه‌بر است، تصریح کرد: این طرح از بعد محیط زیست، اجتماعی و اقتصادی چه در مبدا و چه درمقصد پر هزینه است. وی با بیان اینکه بیش از365 طرح بزرگ انتقال آبی که در دنیا اجرا شد و نتیجه آن شکست بود، گفت: نیاز نیست همه چیز را خودمان تجربه کنیم بلکه باید از تجربیات سایر کشورها نیز درس بگیریم، اغلب این پروژه ها نه تنها مشکلی را حل نکرد بلکه اوضاع را پیچیده تر کرده است.

شارع پور با بیان اینکه در ابتدا گفتند که فقط افراد ذینفع هزینه ساخت و انتقال را می‌دهند، اظهار کرد: اما در عمل حتی در کشورهای توسعه یافته به دلیل مشکلات پیش بینی نشده، بار مالی این طرح بر دوش دولت ها افتاده است.

وی با بیان اینکه در ابتدا هزینه طرح را سه هزار میلیارد تومان برآورد کردند و بعد رقم چهارهزارو500 و بعدتر رقم شش هزارو500هزار میلیارد و اکنون نیز مبلغ9هزارو500میلیارد را عنوان کردند، افزود: با توجه به مشکل اقتصادی دولت آیا، دولت آمادگی این را دارد که بتواند بار مالی این طرح را به دوش بکشد؟ حتی در کشورهای قانونمدار افراد در طول مسیر پروژه با روش های مختلف از این آب گران، مجانی استفاده می‌کنند و در اغلب اوقات در همین کشورها اتفاق افتاده است که منطقه مقصد اقتصادش وابسته می‌شود و در این بخش بسیار آسیب می‌بیند.

وی با بیان اینکه آیا نمی توان با این میزان هزینه، طرح های عمرانی را ایجاد کرد، گفت: اجرای این پروژه سبب بروز کش‌مکش های بین منطقه ای بین مبدا و مقصد می‌شود و از آنجا که بحث آب از ابتدای خلقت بسیار مهم بوده، سبب تخریب، تظاهرات، اعتصابها و تحرکات قومی میشود کما اینکه در اسپانیا این اتفاق افتاده بود. حتی سبب تنش بین منطقه اهدا کننده و دولت میشود.

این جامعه شناس دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی ساری با اظهار اینکه اجرای این پروژه روابط فرهنگی را تخریب می‌کند، یادآورشد: طرح انتقال آب باعث نابودی اجتماعات محلی می‌شود، به دنبال خود افزایش میزان مصرف در منطقه دریافت کننده چه در بحث آب آشامیدنی و چه کشاورزی را دارد همچنین تغییر کاربری اراضی در مقصد اتفاق می افتد. وی در پایان تاکید کرد که با اجرای این طرح هزینه مالی افزایش می یابد و فساد مالی زیاد می‌شود و این مشکل در کشورهایی که نظام بروکراسی شان دارای مشکل است به مراتب بیشتر اتفاق می افتد.