مفهوم،تعاریف و سلسله مراتب مشارکت سیاسی

حرف آنلاین: هر اجتماعی برای زنده ماندن، نیاز به مشارکت اعضای خود دارد، در واقع مشارکت، پویایی و هویّت یک گروه است، هرگروه فعّال از اعضایی تشکیل شده که همان مشارکت کنندگان هستند و به واسطۀ موضوع، انگیزه و هدفی در فعالیّت های گروهی مشارکت می کنند. امّا مشارکت سیاسی که نسبتاً پدیده ای نوظهور است و تقریباً پس از جنگ جهانی دوّم، فراگیر شده است.  به ویژه از دهۀ هفتاد میلادی به بعد، به عنوان یک موضوع مهّم،  وارد مباحث علوم سیاسی شد. امّا در بیان مفهوم مشارکت می توان گفت از نظر لغوی به معنای شرکت کردن، همکاری در کاری، امری یا فعالیّتی و حضور در جمعی، گروهی  و سازمانی جهت تصمیم گیری به صورت فعّال و  غیرفعّال است .در فرهنگ معین، به معنای شرکت دادن ،انبازی کردن و همین طور به معنای تعیین سود یا زیان دو یا چند تن که با سرمایه های معیّن در زمان های مشخص به بازرگا نی پرداخته اند، می باشد. لغت  «participation» درزبان انگليسی به معنای مشارکت، ازریشه «part» به معنای قسمت و بخش گرفته شده  است.زيرا «participation» سهيم شدن درکاری يا گرفتن بخشی از چيزی است. مشارکت ، نوعی رفتار با مردم است که آنان می توانند بر حوادث مؤثر بر زندگی شان تأثیر قاطع بگذارند، به همین دلیل باید از آزادی کامل و از جمله حقّ اظهار نظر، برخوردار باشند و دارای اهمیّت و ارزش تلقی گردند. در مجموع، جوهرۀ اصلی مشارکت را باید در فرآیند درگیری، فعالیّت و تأثیرپذیری دانست. مشارکت می تواند دارای لایه های مختلفی باشد مانند :  مشارکت در تصمیم گیری ها، تصمیم سازی ها، اجرا  و نظارت. امّا امروزه  توجّه به تمام سطوح مشارکت باید مدّ نظر قرار گیرد. خواجه نصیر الدین طوسی می گوید : ” همچنان که انسان به عناصر و مرکبات محتاج است تا معونت او دهند ،به نوع خود نیز محتاج است تا به طریق خدمت یکدیگر را معاونت کنند.” آلن پیرفیت  می گوید: مشارکت مورد مشورت قرار گرفتن قبل از تصمیم‌گیری را گویند به نحوی که اظهار نظر شخصی و اعمال مراقبت در جریان اجرایی این تصمیم و تحول نتایج آن امکان داشته باشد. بیش از یک قرن پیش، جان  استوارت میل، نوشت: تنها حکومتی می تواند جواب گوی همۀ ضرورت های دولت اجتماعی باشد که همۀ افراد ملّت با آن مشارکت داشته باشند.

بنابراین، مشارکت سیاسی در اصطلاح به معنای مساعی سازمان یافتۀ شهروندان برای انتخاب رهبران خویش، شرکت مؤثر در فعالیّت ها و امور اجتماعی و سیاسی و تأثیر گذاشتن بر ترکیب هدایت سیاسی دولت است. پس به معنای کوشش سازمان یافتۀ مردم دربارۀ حکومت و سیاست است. یعنی مردم در انتخاب رهبران سیاسی جامعه و سیاست گذاری ها فعالانه حضور داشته و خود را نسبت به حکومت و سیاست های آن، بیگانه احساس نمی کنند. به عبارت دیگر، مردم با انتخاب رهبران و تأیید سیاست دولت، هدایت آن را بر عهده می گیرند . نکته مهّمی که پیرامون این مسئله مطرح است این است که مشارکت سیاسی باید آگاهانه، خودجوش، سازمان یافته، آزادانه و مبتنی بر علایق فردی، گروهی و صنفی باشد. امّا  صاحبنظران سیاسی تعاریف مختلفی را برای مشارکت سیاسی بیان نموده اند که در ذیل به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

 

دکتر قوام در کتاب توسعۀ سياسى و تحوّل ادارى، در تعریف مشارکت سیاسی معتقد است:  اصطلاح «مشاركت سياسى  (Political Participation)»با بحث توسعۀ سياسى گره خورده است، به گونه ای كه برخى از متفكّران، نشانۀ اصلى توسعۀ سياسى را مشاركت سياسى دانسته و بر اين اساس نظام‏هاى سياسى را تقسيم كرده‏اند.آقا بخشی و افشاری راد  هم  در فرهنگ علوم سياسی می نویسند: مشارکت سیاسی یعنی مساعی سازمان يافته شهروندان براي انتخاب رهبران خويش، شرکت مؤثر در فعاليّت ها و امور اجتماعی و سياسی و تأثير گذاری بر صورت بندی و هدايت سياست دولت.  لوسین  پای،نیز  در کتابش بحران ها وتوالی ها،بیان می دارد:مشاركت سياسى،هر عمل داوطلبانه موفّق يا ناموفّق، سازمان يافته يا بدون سازمان، دوره‏اى يا مستمر، که شامل به كارگيرى روش هاى قانونی و يا غیرقانونی براى تأثيرگذاری بر انتخاب‏سياست هاى عمومى، اداره امور عمومى، انتخاب رهبران سياسى در هر سطحى از حكومت‏محلى يا ملّى مى‏باشد. مایکل راش، در کتاب جامعه و سیاست، در تعریف از آن می نویسد: درگیر شدن فرد در سطوح مختلف فعالیّت در نظام سیاسی از عدم درگیری تا داشتن مقام رسمی سیاسی است. به طور اجتناب ناپذیری مشارکت سیاسی با اجتماعی شدن سیاسی رابطۀ نزدیک دارد، امّا نباید آن را تنها در امتداد یا نتیجۀ اجتماعی شدن در نظر گرفت.  امّا در رابطه با  سلسله مراتب مشارکت سیاسی،   لستر میلبرات، در کتاب مشارکت سیاسی، سلسله مراتبی از مشارکت را مطرح نموده است که از عدم درگیری تا گرفتن مقام رسمی دولتی تغییر می کند و پایین ترین سطح مشارکت واقعی رأی دادن در انتخابات است. وی شکل های سلسله مراتبی مشا رکت سیاسی را این گونه بر می شمارد:

۱-داشتن مقام سیاسی یا اداری

۲-جست وجوی مقام سیاسی یا اداری

۳-عضویت فعّال دریک سازمان سیاسی

۴-عضویت فعّال دریک سازمان شبه سیاسی

۵-مشارکت دراجتماعات عمومی ،تظاهرات و…

۶-عضویت انفعالی دریک سازمان سیاسی

۷-عضویت انفعالی دریک سازمان شبه سیاسی

۸-مشارکت دربحث های سیاسی غیر رسمی

۹-اندکی علاقه ومیل به سیاست

10ـ رأی دادن.

بنابراین، می توان اذعان نمود که امر مشارکت سیاسی، در همۀ سطوح اهمیّت فوق العاده ای در زندگی همۀ ما مردم این  سر زمین به ویژه شما هم استانی های فهیم مازندران داشته و دارد. زیراکه اسفندماه سال جاری حساس ترین و مهمّ ترین انتخابات کشورمان برگزار می شود. انشاء الله انتخابات آتی با نشاط ترین آن ها باشد.

محمدرضا آهنگریان

مدرّ س دانشگاه

m.ahangarian1030@yahoo.com