مدیریت بحران با رسانه؛ ممکن یا غیرممکن!

گروه اجتماعی : تصویری از مردمی با موبایل و تلفن‌های همراه شخصی در میانه بحران سیلی که کشته‌ها داده بود، نمونه بارز ناآگاهی و عدم توجه هم وطنانی بود که با بحران مواجه بودند. چرا مردم به هشدارها توجه نمی‌کنند، در روزهایی که مرتبا نیاز بود که مردم نباید در حاشیه رودخانه‌ها اتراق کنند، مسافرات نروند و یا خانه‌های خود را ترک کنند چرا میزان تاثیرگذاری این پیام ها در مردم کم بود، آیا پیام ها به میزان کافی نبود و یا مردم پیام ها را درک نمی کردند و یا پیام ها درست به مردم منتقل نمی‌شد.
در روزهای پساسیل، توجه به رکن رسانه ها، مطبوعات و اطلاع‌رسانی به چالش جدی تبدیل‌شده است. کرسی های آزاداندیشی رسانه ای در تهران پاسخ‌های خوبی به این پرسش‌ها هستند که چگونه می‌توان از بحران‌های بزرگ توسط رسانه ها و اطلاع‌رسانی درست جلوگیری کرد.
دومین کرسی آزاداندیشی رسانه‌ای دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه با موضوع مدیریت بحران سیل با تاکید بر نقش رسانه‌ها در دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز برگزار شد و به دلیل اینکه مازندران نیز یکی از استان های درگیر در بحران بود خواندن “آنچه در این نشست گذشت” خالی از لطف نیست.
به گزارش روابط عمومی واحد تهران مرکزی، دکتر اکبر نصراللهی رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در ابتدای این نشست گفت: کشور ما جزء کشورهایی است که در معرض مخاطرات و بحران‌های زیادی از جمله سیل است و براساس آمارهای موجود از ۴۰ بحران شناسایی‌شده در دنیا، بیش از ۳۰ بحران در ایران اتفاق افتاده است. بنابراین کشوری که در معرض این تعداد بحران است باید تمام سازمان‌ها و تمام نهادهای مرتبط با این بحرانها چابک باشند. اگر مسئولان و مردم آمادگی لازم را داشته باشند این مخاطرات تبدیل به بحران نمی‌شود.
وی افزود: از سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۹۴ سیل در تهران جان ۲۷۷۹ نفر را گرفته و ۶۹۳ مصدوم در پی داشته است. همچنین در سال های اخیر در ایلام ۸ نفر کشته داشته است. هم‌زمان با عید فطر سال ۹۴ در سیلاب‌های استانهای مازندران، گلستان، خراسان شمالی و البرز و سایر استانها مجموعا ۱۹ کشته داشته‌ایم. بنابراین در مقوله سیل مشاهده می‌کنیم که چقدر جان و مال انسان‌ها از دست رفته است به خاطر اینکه احتمالا برخی دستگاه‌ها کارشان را درست انجام نداده اند ولی اگر مثلا سازمان هواشناسی به موقع پیش‌بینی می‌کرد و خوب اطلاع‌رسانی می‌کرد و مردم، مسئولان و رسانه ها به موقع حساس می‌شدند، احتمالا باعث کشته شدن هموطن هایمان نمی شد. بنابراین سیل و زلزله و طوفان مخاطرات طبیعی است اما آنچه غیر طبیعی است اینکه ما می‌دانیم در معرض این مخاطرات هستیم اما متاسفانه برنامه جامع و کامل نداریم و سعی نمی‌کنیم که با ایجاد آمادگی و چابک سازی تلفات یا خسارت را کاهش دهیم.
سازمان مدیریت بحران خود در بحران است
همچنین نصراللهی با انتقاد از وضعیت اطلاع‌رسانی سازمان مدیریت بحران کشور گفت: آنچه مورد سوال است و باید آقای تجریشی به آن پاسخ دهند این است که در جریان بحران سیل اگر سازمان محیط‌زیست کجاها وارد می شد مردم کمتر دچار خسارت می‌شدند ؟و اشکال کار به لحاظ مدیریت بحران در حوزه شما چیست؟
او ادامه داد: به نظرم امروز جای مدیریت بحران کشور خالی است؛ بالاخره در این اوضاع مردم و رسانه‌ها سوالات زیادی دارند که باید به‌موقع پاسخ داده شود واقعاً رسانه‌ها از جهتی مظلوم واقع شدند چراکه سوال های بسیار جدی دارند و موقع بحران وقتی آن‌ها را می‌پرسند می‌گویند خب الان بحران است و نباید سوال بپرسید. به نظرم سازمان مدیریت بحران کشور خودش در بحران است با ویژگی‌هایی که درباره ایران گفتم، سازمان مدیریت بحران آن باید بسیار چابک و به‌روز باشد و مخاطرات آینده را هم پیش‌بینی کند ولی الان به دلایل مختلف خود در بحران است.
*هواشناسی مبنایش بر اساس احتمالات است که امکان خطا هم وجود دارد
در ادامه این نشست تاجبخش رئیس سازمان هواشناسی گفت: در بحث هواشناسی پدیده‌ها و مخاطرات با مقیاس‌های متفاوت وجود دارند به عنوان نمونه پدیده‌هایی داریم که در مقیاس‌های زمانی ثانیه، دقیقه، ماه و حتی چند سال و در مقیاس مکانی متر یا چندهزار متر اتفاق می‌افتند. بنابراین دوره پدیده‌های هواشناسی چه از نظر زمان و چه مکان متفاوت است. اما نکته مهم رصد و دیدبانی این پدیده‌ها به‌درستی است؛ در این راستا نیاز است شبکه‌ای وجود داشته باشد که بتواند با کوچک‌ترین و دقیق‌ترین مقیاس پدیده‌ها را دیدبانی کرد که البته چنین شبکه‌ای در هیچ کجای دنیا وجود ندارد پس نمی‌توانیم پیش‌بینی دقیق و یقینی داشته باشیم. بنابراین براساس احتمال پیش‌بینی می‌کنیم و این مسئله در تمام دنیا مرسوم است.
نصراللهی در ادامه تاکید کرد: قبول دارم و گزارشگر سازمان شما را در تلویزیون و رادیو همه دیدیم و می‌شناسیم و اینکه اطلاعیه‌ها و اخطاریه های سازمان شما در تلویزیون، بخش‌های خبری، خبرگزاری‌ها و… منتشرشده شکی نیست ولی در اینجا یک سوال بسیار مهم و اساسی مطرح است. این گزارش‌های شما در قالب اخطاریه، اطلاعیه، پیامک و… آیا مردم را حساس می‌کند؟ آیا مردم را به این جمع‌بندی می‌رساند تا خود را متناسب با مشکل و بحرانی که به آن رسیدید آماده کنند؟ آیا ادبیات اطلاعیه‌ها و اخطاریه‌های شما که همانند سال های قبل است دوستان رسانه ای را به این جمع‌بندی می‌رساند که باید کار خاصی انجام دهند تا احساس خطر را به مردم منتقل کنند؟ من بعید می‌دانم چنین چیزی اتفاق افتاده باشد. قبول دارم به لحاظ شکلی و فرمی پیش‌بینی‌های شما درست است ولی مردم ، مسئولان و رسانه ها را حساس نمی‌کند.
نصراللهی ادامه داد: باید بگویم این پیش‌بینی درست شما با ادبیات مناسب و هشداردهنده منتقل نمی‌شود تا رسانه ها، مسئولان و مردم را حساس کند. مردم با ادبیات شما عادت کردند و نیاز است با ادبیات و لحن دیگری با مردم صحبت کنید تا متوجه خطر شوند. بنابراین لازم است تا همکاران شما دوستان خبری، رسانه ای و ارتباطاتی را آموزش دهند تا با ادبیات شما آشنا شوند. نکته دوم دوستان هواشناسی در صداوسیما و جاهای دیگر که از کارمندان شما هستند آموزش خبر، رسانه و گویندگی ببینند تا بتوانند با ادبیات و لحن متفاوت این حساسیت و هشدار را به مردم منتقل کنند.
نصراللهی ادامه داد: یعنی فقط اعلام کردید احتمال سیلاب یا رانش در زمین وجود دارد ولی به مردم این آموزش داده نشده که اگر قرار است در فلان استان برف ببارد مردم چگونه محصولاتشان را محافظت کنند. این مسائل باعث شده دروازه بان رسانه ای این اطلاعیه‌ها و اخطاریه‌ها را در اولویت پایین و بازمان خیلی کم پخش کنند. نکته‌ای که وجود دارد این است که رسانه ها در مورد سیل اخیر چکار کردند. همکاران شما در صداوسیما نوید می دادند که بارش های خوبی در پیش روداریم و ابراز خوشحالی می‌کردند. این ادبیات مردم را نسبت به خطر حساس نمی‌کند.
در ادامه تاجبخش در پاسخ به صحبت‌های نصرالهی توضیح داد: نحوه گزارش دادن به مسئول با مردم فرق می‌کند. ما ادعای بهترین پیش‌بینی‌ها را نداریم ولی تا جایی که در توانمان و نیاز کار باشد اطلاع‌رسانی می‌کنیم. یکسری محدودیت‌های دستگاهی وجود دارد و به ما ارتباطی ندارد. همکار ما در تلویزیون ۲ دقیقه زمان دارد تا خبرش را اعلام کند. بنابراین راه دیگری جز این شیوه بیان خبر وجود ندارد.
تاج‌بخش در ادامه تاکید کرد: ما پیش‌بینی را می‌دهیم ولی مدیریت بحران باید آن را کنترل و مدیریت کند. دادن آموزش به مردم اینکه در زمان سیل، گردوغبار و … چکار کنند در تخصص و کار ما نیست.