خانه دوم، بلای جان روستاهای مازندران

حرف آنلاین/امیر هاشمی مقدم: سرویس روستا: اخیرا فرصتی دست داد تا برای چندمین بار، به روستاهای کوهستانی گزنه سرا (Gazne Sara) و نوجمه (Noojmeh) بروم. برای رسیدن به این روستاها، ابتدا باید به چمستان (Chamestan) رفته، سپس مسیر روستای جوربند را در پیش گرفته و نرسیده به این روستا، جاده سربالایی سمت راست را در پیش بگیری تا به واز (Vaaz) برسی. اگر مازندرانی هم نباشید، احتمالاً نام چمستان به گوش‌تان رسیده است. نام این شهر کوچک که بیشتر به روستا می ماند، در آگهی های روزنامه ها به فراوانی دیده می شود «ویلای نوساز با همه امکانات، 30 میلیون تومان»، «زمین هزار متری در منطقه خوش آب و هوای چمستان، فقط 20 میلیون تومان»، «ویلا داخل شهرک در نزدیکی چمستان و پایتخت ساخلی ایران، 35 میلیون تومان» و… . همان قدر که نام بی مسمای «پایتخت ساحلی ایران» بلای جان محیط زیست و حتی فرهنگ شهرستان نور شده، تبلیغ زمین و ویلای ارزان قیمت هم بلای جان چمستان شده که اتفاقاً یکی از شهرهای شهرستان نور است.

کافی است یک روز ضمیمه رایگان روزنامه همشهری را تهیه کرده و نگاهی به صفحات زمین و ویلای آن بیندازید. زمین‌های کشاورزی‌ای که با هجوم پایتخت‌نشینان برای ساخت خانه دوم، بدون مجوز تبدیل به ویلا می شود؛ بگذریم از اینکه بسیاری از این ویلاها پس از یک یا دو سال، بر اساس شیوه ساخت و ساز معروف به «بساز و بفروش»، یا دیوارشان تَرَک بر می دارد یا سقف‌شان فرومی ریزد. اما به هرحال همین است که اکنون نخاله-های ساختمانی و زباله ها درون جنگل‌های چمستان تخلیه می شود. جنگل‌هایی که در اثر تعرض انسان‌ها، روز به روز دارند کوچک و کوچک‌تر می شود. گمان بیهوده‌ای است که بتوان از دست این تهاجم‌ها، به روستاها پناه برد. بسیاری از روستاهای مازندران اگر در پذیرش غریبه‌ها و نابودی محیط زیست‌شان گوی سبقت از شهرها ربوده نباشند، بی تردید جا هم نمانده‌اند. برای نمونه در مسیر چمستان به گزنه سرا، ابتدا به روستای واز می رسید. روستایی که در حال تبدیل شدن به شهر است. روستایی که تا ده سال پیش، جمعیتش تقریباً یک دست بومی بود. اما اکنون زمین‌هایش متری 200 هزار تومان به بالا، به مسافرانی فروخته می شود که می خواهند در مازندران، خانه دومی برای خود دست و پا کنند. همین است که روستای “واز” اکنون گسترش فیزیکی بسیاری به خود دیده است. البته در همه این روستاها، بخشی از خانه‌های دوم به بومی‌های استان تعلق دارد که در بهار و تابستان، پنجشنبه و جمعه‌های خود را در آنجا می‌گذرانند. منطقه مورد اشاره، عموماً ییلاق آملی‌ها است. البته آنها که در شهر آمل ساکنند، خود تا یکی دو دهه پیش در روستاها بودند؛ همانند ساکنان سایر شهرهای این استان. تقریباً می توان اینگونه دسته‌بندی نمود که آملی‌هایی که روستای آباء و اجدادی شان در مسیر آمل- چمستان قرار داشته، پس از سکونت در آمل، یک خانه ییلاقی در کوهستان‌های چمستان (به ویژه همین مسیر واز به گزنه سرا) برای خود دست و پا کرده‌اند. مابقی آملی ها عمدتاً روستای سردسیری شان در مسیر جاده هراز قرار دارد. بنابراین گزینش روستای مقصد برای ساخت خانه دوم مازندرانی‌ها، نسبت چندانی با حضور پدران‌شان در آن روستا ندارد. البته اکنون عمدتاً به طور فامیلی در یک روستا دیده می شوند. یعنی همین که در یکی دو دهه گذشته، یک نفر از یک خاندان یا فامیل، زمین یا خانه‌ای را در یکی از این روستاهای کوهستانی خریداری نموده، بقیه بستگان وی نیز ترجیح داده‌اند به آن روستا بروند و بنابراین اکنون برای یک غریبه ممکن است این سوءتفاهم پیش بیاید که این فامیل‌های حاضر در روستا، به طور تاریخی در اینجا ساکنند. بخش چمستان و روستاهایش اگرچه در تقسیمات کشوری جزو شهرستان نور است، اما روستاهای کوهستانی آن عموماً در اختیار آملی‌ها است؛ البته به جز خانه های متعلق به غریبه‌های سایر استانها. خود نوری‌ها عموماً خانه‌های دوم‌شان را در مسیر کوهستانی نور به بلده و کجور که به جاده «آبشار آب پری» معروف است می سازند.

دلیل ساخت خانه‌های دوم توسط مازندرانی‌ها، گرمای هوا و شرجی بودن آن در تابستان‌ها است که گاهی فراتر از تحمل می نماید و همین است که حتی در فصل تابستان، برخی مازندرانی‌ها هر شب به خانه های‌شان در روستاهای کوهستانی پناه برده و روزها برای انجام کارهای تجاری و اداری به شهر باز می گردند. چه در جاده آب پری، و چه در جاده گزنه سرا، اگر تا ده سال پیش عبور می کردید، بیشتر خانه ها دارای دیوارهای کاهگلی و سقف-های پوشیده شده با تکه های چوب بود که خود مازندرانی ها آنرا “لت” (Let) می نامند. این تکه های چوبی به گونه ای روی هم چیده می شد که آب را به سمت پایین هدایت می کرد. بر روی این چوب ها، چندین قطعه سنگ می گذاشتند تا نیازی به میخ کوبی نباشد، اما اکنون مسابقه رنگ آمیزی است. سقف های ایرانیتی با رنگ های عمدتاً زرد و قرمز. باید خیلی خوش شانس بود تا یکی از خانه های با سقف لت را دید. کم کم اوضاع دارد به سمتی پیش می-رود که اگر پنجره خانه ات را در روستا باز کنی، به جای دیدن منظره کوه یا جنگل، انبوهی از خانه های دیگر که نام خود را ویلا نهاده اند می بینید. به هر ترتیب حدوداً ده کیلومتر از چمستان باید سربالایی رفت تا به روستای واز رسید. پارچه های رنگارنگ که فروش قطعه زمین یا یک دستگاه ویلا را تبلیغ می-کند، در گوشه گوشه روستا و مسیر خودروها دیده می شود. ویلاهایی که هیچ همخوانی ای با بافت روستا ندارند هم کم نیستند. نمونه اش ویلایی است که در آغاز ورود به روستا دیده می شود و متعلق به یک شهروند اصفهانی است که شاید در سال، مجموعاً دو هفته را هم در این ویلا سر نکند. اما به گفته اهالی، بسیار پیشرفته است و بسیاری از امکانات تأسیساتی آن قابل کنترل از اصفهان است. گویا برای این ویلا هزینه میلیاردی شده است. در کنار مناظر طبیعی این روستا که البته کم کم دارد پشت ویلاها دفن می شود، خنکی آب و هوای آن هم مایه جلب دیگران است. از “واز” که بگذرید، دوباره وارد جاده ای سربالایی می شوی که از میان جنگل های انبوه می گذرد. دست اندازی به جنگل های این مسیر هم آغاز شده و برخی از بومی ها تدریجاً دارند به شیوه های گوناگون به این جنگل ها نیز نفوذ می کنند تا دیر یا زود، خانه و ویلاسازی به اینجاها هم کشیده شود. البته گاهی ادارات هم در این زمینه سهیم هستند. برای نمونه، در طول مسیر واز تا گزنه سرا، تیرهای بتونی چراغ برق به فاصله های 30- 20 متری از یکدیگر کاشته شده است. با توجه به طول این مسیر که حدود 25 کیلومتر است، بنابراین حدوداً یک هزار تیر کاشته شده که پس از پایان کار، مشخص شده که مجوز لازم را از اداره هایی چون منابع طبیعی دریافت نکرده بودند و بنابراین هرگز برق از این مسیر به روستاهای گزنه-سرا و نوجمه و… نرسید. بلکه، همچنان دارند از همان برقی که از سمت بلده برای شان آمده، استفاده می برند. بخشی از مسیر واز به گزنه سرا آسفالت است و بخشی خاکی. با توجه به گسترش زیرساخت های جاده ای، دیر یا زود بخش خاکی آن هم آسفالت می شود؛ به ویژه با پیگیری هایی که خود بومی ها برای این کار دارند. هنگام عبور از این جاده، به ویژه زمانی که خلوت بوده و رفت و آمد خودروها کم باشد، می توان جانورانی همچون روباه، شغال و گراز نیز دید.

ضمن آنکه بسیاری اوقات، بخشهای زیادی از این جاده را مه غلیظ در بر گرفته است. به هر ترتیب در فاصله حدوداً 35 کیلومتری چمستان، بالاخره سر و کله روستاهای گزنه سرا، واز و کنگر چال پیدا می شود. ابتدا به یک دو راهی می رسید که اگر سمت راست بروید، به روستای نوجمه و اگر سمت چپ بروید ابتدا به “گزنه سرا” و سپس به “کنگرچال” می رود.

عضو هیئت علمی گروه مدیریت جهانگردی و هتلداری دانشگاه مازیار