بررسی گذشته و آینده سرمایه‌گذاری در مازندران در گفت وگو با دکتر رحیم بخشی؛ بادبان‌ها را بکشید!

گفت وگو: الناز پاک‌نیا |

حوزه سرمایه‌گذاری در استان مازندران، بخشی وسیع و درخور توجه است، سهم بزرگی از توسعه اشتغال و سرمایه‌گذاری در مازندران به مراودات خارجی و داخلی این استان با کشورهای خارجی و استان‌های دیگر کشور مربوط می‌شود. ارزآوری و نیز صادرات محصولات تولیدی مازندران، جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، زمینه‌سازی ورود گردشگران خارجی و مقوله‌هایی ازاین‌دست نقطه اتکایی در شکوفایی اقتصادی استان مازندران به شمار می‌رود. بخش مهمی از اقتصاد کشاورزی، صنعتی و گردشگری این استان از دروازه‌های حمایت از سرمایه‌گذاران می‌گذرد و در این میان مراودات مازندران با کشورهای خارجی که از دهه‌های گذشته نیز پیگیری می‌شود اگرچه نقطه آمال و آرزوی توسعه اقتصادی و سیاسی استان و مدیران این حوزه به شمار می‌رود در دست‌اندازهایی راه خود را طی می‌کند.

گفت‌وگوی روزنامه حرف مازندران با “رحیم بخشی” مدیرکل دفتر جذب و حمایت از سرمایه‌گذاری استانداری مازندران بخشی از سیاست‌ها، دستاوردها، اقدامات و برنامه‌های حمایت و جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، حوزه صادرات و روابط بین‌المللی استان مازندران را واکاوی کرده است.

* مهم‌ترین رویکردی که در حال حاضر حوزه حمایت از سرمایه‌گذاری در مازندران دنبال می‌کند چیست؟

یکی از رویکردهای مهم سال جاری و سال‌های اخیر مسئولان عالی کشور و استان، بهبود فضای کسب‌وکار، تسهیل گری و مطالبه گری است. بهبود فضای کسب‌وکار یکی از مهم‌ترین شاخصه‌هایی است که در دستور کار قرار دارد و به فرموده مقام معظم رهبری با میانبر زدن و با کاتالیزور شدن و حذف موانعی که در جلوی افراد و سرمایه‌گذاران وجود دارد می‌توان این فضا را بهبود بخشید. در وهله اول برای جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال که یکی از رویکردهای کشور است و دشمنان هم‌روی این موضوع دست گذاشته‌اند باید تسهیل گری صورت گیرد، یعنی افراد واجد شرایط شناسایی شوند چون قرار نیست همه سرمایه‌گذار باشند و همه صادرکننده و تولیدکننده سطح یک تلقی شوند و باید افرادی را انتخاب کنیم که اهلیت داشته باشد.  طبق دستور استاندار مازندران سه اصل، اهلیت متقاضی، نیاز استان و کشور و استقرار امروز در راستای حمایت از سرمایه‌گذاران در استان مدنظر است. این برنامه‌ها امروز به‌صورت پروژه محور دنبال می‌شود.

* در حوزه تجارت خارجی مازندران چه برنامه‌هایی پیگیری شده است؟

در کارگروه تسهیلات و سرمایه‌گذاری با تشویق سرمایه‌گذاران در این بخش حمایت صورت می‌گیرد، زیرا فرصت‌ها شناسایی‌شده و حتی در واگذاری زمین هم مهم‌ترین مساله که شفافیت است را در نظر گرفته‌ایم زیرا معتقدیم بزرگ‌ترین ناظر افکار عمومی است و نمایندگان افکار عمومی رسانه‌ها هستند. از سویی اقتصاد مقاومتی مدنظر مقام معظم رهبری، اقتصادی درون‌زا و برون‌زا است و تأکید ایشان و ریاست‌جمهور و استاندار نیز بر همین منوال است.

 در استان نیز معتقدیم استانی موفق است که در جرگه اقتصادی حرف‌هایی برای گفتن داشته باشد که مازندران این شرایط را دارا است. در استان‌های موفق در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی باید پروازهای فرودگاهی زیاد باشد، نمایشگاه‌های بین‌المللی زیادی در آن برگزار شد، ورود و خروج گردشگر، تاجر و سرمایه‌گذار به این حوزه زیاد باشد. به همین دلیل است که امروز کشورهای متروپل و پیشرفته رقابت در جذب سرمایه‌گذاری خارجی دارند درحالی‌که ممکن است میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری ارزی هم داشته باشند. به این دلیل که سرمایه‌گذاری هم داخلی هم خارجی، دانش و مدیریت به همراه می‌آورد و تبادل تجربیات را به دنبال دارد. در بحث صادرات و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در کشور 15 میلیارد دلار در سال گذشته هدف‌گذاری شد و در رده‌بندی 31 استان، مازندران در رتبه هفتم جای دارد که معتقدیم رتبه نسبتاً خوبی نیست.

* خارجی‌ها بیشتر در چه حوزه‌ای در مازندران سرمایه‌گذاری می‌کنند؟

سرمایه‌گذاران خارجی بیشتر در بخش نیروگاه‌ها، منطقه آزاد امیرآباد از کشورهای عراق، ترکیه، افغانستان و کشورهایی اروپایی ورود پیداکرده‌اند. در این حوزه باید برای سرمایه‌گذار امور اداری به‌صورت ویژه دیده شود؛ مثلاً در دادگستری استان شعبه‌ای که به کار سرمایه‌گذاری خارجی رسیدگی شود دایر شود، باید به سرمایه‌گذاران خارجی به‌صورت رایگان مشاوره حقوقی داشته شود، این سرمایه‌گذار اگر حمایت شود به چند سرمایه‌گذار تبدیل می‌شود و یک سفیر برای کشور و استان خواهد بود.

سرمایه‌گذاران خارج از استان و کشور، با تبدیل مازندران به منطقه آزاد و با پیگیری‌های استاندار مازندران در انتخاب ساری به‌عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اکو و نیز اجلاس رادیوتلویزیون‌های 10 کشور به میزبانی مازندران، این استان را بهتر خواهند دید. معتقدیم نگاه با این برنامه‌ها به حوزه مازندران تغییر می‌کند اگر چه‌کار سختی است اما راه‌های رسیدن به آن باید پیموده شود. در بخش گردشگری مازندران مزیت‌های خوبی دارد و سرمایه‌گذاران داخلی بیشتر استقبال کرده‌اند که در نمونه اخیر، هتلی 5ستاره با حضور رئیس‌جمهور در بابلسر افتتاح می‌شود. در حوزه دیگر مانند گردشگری سلامت نیز مازندران با دارا بودن آب‌های معدنی و آب‌وهوای مناسب با تجهیز بیمارستان‌ها می‌تواند مزیت خوبی باشد، اگرچه این حوزه هنوز در حد ایده است اما برای مازندران زمینه خوبی است و استاندار مازندران در این زمینه تیمی را مأمور پیگیری کرده‌اند که البته نیاز به زیرساخت‌هایی دارد. زیرساخت‌هایی مانند فرودگاه، تسلط رانندگان به زبان‌های خارجی و امور مانند این نیازها و زیرساخت‌های توسعه تجارت و خارجی کردن اقتصاد مازندران است که باید فراهم شود.

* چرا هنوز برخی معتقدند در حوزه صادرات و جذب سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی و گردشگری در مازندران اتفاق ویژه‌ای رخ نداده است؟

در برخی فرودگاه‌ها با کشورهایی که لغو روادید وجود دارد هنوز اجرای نشده که این امر در دست اقدام و پیگیری است، در فرودگاه نوشهر روادید صادر می‌شود. در توسعه صادرات و تجارت خارجی در مازندران همه عوامل باید دست‌به‌دست هم بدهند زیرا استانی موفق است که ارتباطات خوبی با دنیای خارج از خود داشته باشد، مازندران استانی مرزی است و ازلحاظ حقوق بین‌الملل مرز دریایی برای مازندران تعریف‌شده است. از دهه 70 که سفرها و برنامه‌های خارجی را در مازندران پیگیری می‌کردیم به این نتیجه رسیدیم که باید با دیپلماسی قوی مسئولان و سفرای کشورهای خارجی که به تهران سفر می‌کنند را به مازندران دعوت کنیم؛ همان‌طور که این افراد به فارس و شیراز سفر می‌کنند باید از مازندران نیز بازدید می‌کردند. امروز چه بپسندیم چه نه، مازندران باید در حوزه سفرهای خارجی و تبادلات اقتصادی و سیاسی بین‌المللی پویا باشد.

کشورهای هدف باید به مازندران به‌راحتی سفر کنند و مازندرانی‌ها نیز به این کشورها رفت‌وآمد داشته باشند تا شرایط برای جذب سرمایه‌گذار فراهم شود. کم شدن تبادلات سیاسی استان مازندران با کشورهای هدف مهم‌ترین علت در برخی کاستی‌های حوزه صادرات و سرمایه‌گذاری خارجی است.

* مازندران تقریباً بزرگ‌ترین مرز دریایی را با کشورهای حاشیه خزر دارد اما به این میزان در تبادلات تجاری و اقتصادی با این کشورها موفق نیست، چرا؟

معتقدم استانداری استان مرزی مازندران به‌عنوان نماینده دولت باید مراودات بیشتری با کشورهای حاشیه خزر داشته باشد، اجلاس استانداران حاشیه دریای خزر  20سال پیش در وزارت امور خارجه تصویب شد، کمیته اجرایی آن تعیین شد اما اجرایی نشد، استانداران مازندران، گیلان، گلستان باید با استانداران بالکان، آستاراخان، اکتائو در ارتباط مستمر باشند. همان‌گونه که اجلاس سران کشورهای حاشیه خزر تشکیل می‌شود اجلاس استانداران این کشورها نیز باید دائمی و مستمر باشد که هنوز کمیته‌های اجرایی ستاد روابط عمومی وزارت امور خارجه در این حوزه عملیاتی نشده است.

* عدم اجرای دستاوردهای سفرهای خارجی مازندرانی‌ها در حوزه اقتصادی و سیاسی چقدر کاهش این روابط مؤثر است؟

در سال گذشته قریب به 400میلیون دلار صادرات غیرنفتی مازندران در گمرکات استان ثبت‌شده است، بخشی از این صادرکنندگان معتقدند که محصولات مازندران در گمرکات سایر استان‌ها صادرشده است، همچنین در 5ماهه امسال 104 میلیون دلار صادرات از مازندران صورت گرفته که 78 میلیون دلار آن در آمل بوده که متعلق به شرکت کاله است. مازندران دارای تولید 2.5 میلیون تن مرکبات در کشور و رتبه اول، در تولید کیوی، گل و گیاهان دارویی و زینتی است، برای تجارت و مراودات بین‌المللی باید بخش خصوصی و هلدینگ ها در استان فعال باشند و بلافاصله پس از سفرهای خارجی، میزهای تخصصی در بخش‌های مختلف را تشکیل دهند. واقعیت این است که در مازندران نگاه به سفرهای خارجی منفی است، مازندران در رقابت سختی برای گرفتن امتیاز پایتخت گردشگری بود اما این امر به چه میزان مورد استقبال افکار عمومی و رسانه‌ها قرارگرفته است، همیشه باید ظرف پر را دید و ظرف خالی را نقد منصفانه کرد.

* به نظر شما چه فرصت‌های خارجی از مازندران به‌ویژه در حوزه خزر ازدست‌رفته است؟

به‌عنوان فردی که ربع قرن در حوزه بین‌الملل مازندران فعالیت می‌کنم معتقدم تنها دولت نمی‌تواند در رونق صادرات و سرمایه‌گذاری خارجی در استان عمل کرده و موفق باشد، بخش خصوصی باید میزهای کاری با حضور طرف‌های خارجی تشکیل دهد، امروز نارنگی در روسیه کیلویی 20هزار تومان اما در مازندران به قیمت سه هزار تومان به فروش می‌رسد؛ این همان محصولی که در دهه 70 از مازندران به این کشورها صادر می‌شد اما امروز این توان کجاست؟  در کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و ترکمنستان که امروز تعطیل‌شده است و سه سال عضو بودم جایگاه مازندران چه شده است! به یاد دارم سفیر آن‌ها و معاون وزارت خارجه ترکمنستان می‌گفتند زحمات مازندرانی‌ها را در دهه هفتاد فراموش نمی‌کنیم، زمانی که در فروشگاه‌های ما هیچ محصولی برای فروش وجود نداشت مازندران محصولات موردنیاز ما را تأمین می‌کرد. امروز بخش خصوصی باید واکاوی کند چرا بازار ترکمنستان را از دست دادیم؟  محصولات مازندران در آن دوران با نشان استاندارد و با نظارت استاندارد صادر می‌شد و مرکبات استان گواهی استاندارد دریافت می‌کرد، بعدها برخی از بخش خصوصی آمدند و گفتند استاندارد نباشد، از طرفی مازندرانی‌ها و صادرکننده‌های مقیم مازندرانی از ترکمنستان وجود داشتند با صفرمراد نیازاف ارتباطات خوبی داشتند که امروز دیگر در این کشورها نیستند.

روابط خارجه و سیاست خارجی باید مداوم و مستمر باشد، آداب کنسولی و دیپلماتیک رفت‌وبرگشت است و عدم ارتباط جفا می‌آورد، مثلاً در کمیسیون ایران و قزاقستان، جایگاه مازندران کجاست؟ در دهه 70 و 80 مازندران نخستین ارتباط را با این کشور ایجاد کرد، نزدیک‌ترین استان به اکتائو از امیرآباد مازندران است، در زمان آقای قشقاوی در وزارت امور خارجه خط پروازی میان مازندران و اکتائو برقرار شد اما امروز تعطیل‌شده است. در اجلاس کمیسیون مشترک قزاقستان و ایران استاندار گلستان حضور دارد و اما مازندران فردی در این کمیسیون نیست زیرا نگاه منفی به سفرهای خارجی در مازندران وجود دارد. کنسول گری قزاقستان در مازندران تعطیل‌شده است، اکتربایف اولین استانداری است که سرمایه‌گذاری مشترک با مازندران انجام داد اما امروز دیگر نمی‌آیند.

* دلیل عمده کُند شدن روابط مازندرانی با کشورهای همسایه چیست؟

مسائل بین‌المللی مسائلی حساس است، کسانی باید درباره روابط بین‌المللی حرف بزنند و اظهارنظر کند که صلاحیت دارد، از مازندران همواره صداهایی بلند می‌شود که این روابط را حساس می‌کند. درگذشته افراد بسیاری به این سفرها اعزام می‌شدند و این رفت‌وآمدها به این میزان سخت و حساس نبود اما امروز این‌گونه نیست. اگرچه برخی سفرها نیز تشویقی به مدیران اعطا می‌شد که امروز با حضور حسین زادگان استاندار مازندران این رویه اصلاح‌شده و در کمیته‌ای سفرهای خارجی و سیاست‌ها و عملکردهای آن تدوین می‌شود به‌صورت مثال در سفر اخیر استاندار 90درصد مدیران بخش خصوصی بودند و تنها اندکی از مدیران دولتی به این سفر رفتند.

نقطه‌ضعف دیگر در ارتباطات خارجی مازندران این است که خارجی‌ها دوست دارند کار گروهی انجام دهند، شاخص‌ها را ارائه دهند و از یک فرد و گروه مشخص محصول دریافت کنند؛ مشکلی که با پایانه صادراتی روماک جویبار رفع می‌شود این است که بخش خصوصی مازندران باید به دنبال هلدینگ و کار گروهی و جمعی باشد تا بتواند با طرف خارجی معامله کند. در دیپلماسی اقتصادی همه باید فعال باشند، در این زمینه، متخصصین باید اظهارنظر کنند و بگویند نیاز است که چه زیرساخت‌هایی برای صادرات فراهم شود تا بتوان یک تصمیم مهم و اساسی اتخاذ کرد.