برج‌ مقبره شاه‌ بالو زاهد چمستان، یادگاری از سدة 9 هجری قمری

واژة بالو در زبان تبری به معنی نوعی اسلحه و گونه‌ای بیل دسته‌دار کوچک سرکج است. نخستین بار زنده‌یاد دکتر منوچهر ستوده از این اثر بازدید کرد و در کتاب از «آستارا تا اِستارباد» درباره آن مطالبی منتشر کرد. در مطلب پیش‌رو نوشتة این استاد ارجمند را می‌خوانیم. بنابر گزارش دکتر ستوده کتیبه‌ای آجری بر بالای نمای خارجی ضلع غربی بنا وجود دارد که نام بانی و تاریخ ساخت آرامگاه در یک بیت شعر با خطّی خوش‌بران حک شده است متن کتیبه بدین شرح است:
«شه کیومرث ابن سلطان بیستون ظل خدا
در زمان هشتصدوچهل ختم فرمود این بنا را»

ویژگی های برج‌ مقبره شاه‌ بالو

ساختمان آرامگاه که از آجر و گچ ساخته شده از داخل و خارج هشت‌ضلعی است. اندازة هر ضلع خارجی سه متر و داخل آن 230 سانتی‌متر است. در نمای خارجی این آرامگاه و در برش عمودی این دو مرتبه ساختمانی شامل: بدنه هشت‌گوش و گنبد هرمی‌شکل هشت‌وجهی قابل تشخیص است. در هر ضلع از بدنه طاق‌نما تودرتو و بلند و کشیده با قوس جناغی کار شده است. در وسط طاقنمای ضلع جنوب‌شرقی و ضلع غربی روزنه‌ای نورگیر که در تعمیرات بعدی بنا تعبیه شده است. بر بالای طاق‌نمای هر بدنه قاب‌بندی مستطیل‌شکلی کار شده است که درون آن یک رشته کتیبه با خطِّ سفیدبر کاشی فیروزه‌ای رنگ، شامل صلوات کبیر نوشته شده است. در حال حاضر سه کتیبه در قاب‌بندی‌های بدنه آرامگاه باقی مانده است. بر بالای این قاب‌بندی‌ها و به فاصلة سه رگه آجر قرنیزهای آجری سینه‌کفتری در هر بدنه به تعداد هفت قرنیز کار شده است. بر بالای این قرنیزها و میان هر دو قرنیز هلالی‌های آجری کارشده که درون آن کاشی فیروزه‌ای به شکل نیمه‌بیضی نصب شده است. مجموع کاشی‌ها در هر بدنه به شش عدد می‌رسد. ورودی این بنا در ضلع شرقی است و در ازارة دو سوی آن تزیینات گچبری گل‌ومرغ وکاشی‌کاری معرق و ساده به رنگ آبی و فیروزه‌ای در دو قسمت به‌صورت متقارن کار شده است. بر بالای این در، کتیبه‌ای چهارگوش از گچ است که نوشته شده: «عمل استاد بهرام ابن علی…».
گنبد دوپوش آرامگاه از بیرون هرمی‌شکل هشت‌وجهی و از درون به‌صورت عرقچینی است. درضلع شرقی گنبد بیرونی روزنه‌ای وجود دارد. در هر یک از اضلاع داخلی ارامگاه طاق‌نمای بلندی است تا ابتدای انحنای گنبد داخلی ادامه می‌یابد. بدنه‌های اضلاع داخلی نقش و نگاره‌های زیبایی داشته که در تعمیرات بعدی روی آن را با گچ پوشانده‌اند. از این نقش‌ها. نقش ستاره هشت‌پر در وسط گنبد عرقچینی داخلی در جایی است که بخشی از آن را با گچ پوشانده شده است. محراب بقعه در طاق‌نمای ضلع جنوبی واقع است که بر حاشیه آن آیات زیر با رنگ و روغن نوشته شده است: «اولیاالله لاخوف علیهم و لایحزنون بالغ امره قدجعل الله لکم شی قدلااله الاهوالله».
در داخل ساختمان بقعه دو کتیبه مدوّر در طرفین موجود است که یکی در طاق‌نمای سمت راست در بردارنده نام معمار بنا است و دیگری سمت چپ دایره‌ای عبارات زیر نوشته است: «درب الیاس گفت گیرد در این استان دعا بخیر میخواهد. متولی این مقام درویش حسن دارا». این بنای تاریخی در تاریخ 23/12/1364 در فهرست آثار ملّی کشور به ثبت رسیده است.