قرص برنج صدرنشین خودکشی‌های مازندران؛ در دسترس و کُشنده

متخصص آفت‌کش‌ها و کنترل آفات به هم‌وطنان هشدار داد که استفاده از قرص برنج به‌منظور کنترل و از بین بردن آفات و حشرات موذی نه‌تنها مناسب نیست بلکه منجر به افزایش حوادث ناشی از مسمومیت و مرگ دردناک می‌شود درنتیجه از استفاده از قرص برنج در کنترل آفات خانگی پرهیز کنند.

بی‌قراری، بی‌اشتهایی، تحریک‌پذیری، گیجی، لرزش، دوبینی، سرگیجه، تنگی نفس، سرفه‌های شدید همراه با خلط سبزرنگ، عدم تعادل، دردهای شکمی، تهوع، استفراغ (درمواردی استفراغ یا مدفوع سیاه‌رنگ است)، تعریق، ضعف و بی‌حالی، افت شدید فشارخون، تشنج و استشمام بوی سیر یا ماهی گندیده از تنفس بیمار، شایع‌ترین علائم بالینی مصرف قرص برنج است و بیشتر مرگ‌ها در خلال 12 تا 24 ساعت اولیه مسمومیت منجر به ایست قلبی و بعد از 24 ساعت باعث بروز نارسایی کلیوی و کبدی می‌شود.

دکتر وحید درخش احمدی ضمن معرفی قرص برنج یا فسفید آلومینیوم (Aluminium phosphide) با نام تجاری معروف فستوکسین (Phostoxin) تصریح کرد: فسفید آلومینیوم یک گروه از عوامل کنترل آفات است که با دارا بودن اثربخشی زیاد و قیمت ارزان به‌عنوان فومیگانت (روش تدخینی) برای از بین بردن آفات انباری (نظیر برنج و سایر غلات) در انبارها و منازل مورداستفاده قرار می‌گیرد که متأسفانه به دلیل راحت‌طلبی مردم کشورمان در امر کنترل آفات، استفاده از آن در مکان‌های آلوده به ساس (منازل و هتل‌ها) شیوع بسیار زیادی یافته و منجر به افزایش حوادث منتهی به مسمومیت و مرگ -مرگی طولانی، دردناک و غیرقابل‌اجتناب- شده است.

وی ادامه داد: قرص برنج حاوی ماده مؤثر فسفید آلومینیوم و سایر ترکیبات شامل اوره و کاربامات آمونیوم بوده و در اثر تماس با رطوبت یا اسید معده، تولید گاز خطرناک فسفین، آمونیاک و دی‌اکسید کربن آزاد می‌نماید و علت اصلی سمی بودن، گاز فسفین است؛ فسفین گازی بسیار سمی است که حتی در غلظت‌های پایین هم کشنده است. حال هر چه این ترکیبات تازه‌تر باشد گاز بیشتری آزادکرده و خطرناک‌تر هستند.

این متخصص آفت‌کش‌ها، روش استفاده از این قرص‌ها به‌صورت تدخینی عنوان کرد و توضیح داد: شکل کار به این صورت است که قرص‌های تجاری آن‌که در بسته‌بندی‌های نفوذپذیر در محیط عایق‌بندی شده قرار داده ‌می‌شوند و در صورت آزاد شدن، گاز کشنده فسفین پخش می‌شود و در اثر واکنش قرص با رطوبت هوا و محیط، تقریباً باعث از بین رفتن کامل حشرات و جوندگان می‌شود. نکات مهم در استفاده از این قرص عایق‌بندی محیط و در نظر گرفتن زمان کافی برای حذف گاز فسفین از محیط است که سهل‌انگاری در این دو مرحله می‌تواند باعث بروز مسمومیت‌های تصادفی شدید و حتی به مرگ منتهی شود.

وی متذکر شد: در کشورهای توسعه‌یافته این قرص تنها به‌صورت تجاری و برای از بین بردن آفات در سیلوها و کانتینرهای صادراتی استفاده می‌شود و دسترسی عمومی به آن تقریباً وجود ندارد و بر همین اساس موارد مسمومیت، چه عمدی و چه تصادفی، بسیار محدود است. نادر بودن مسمومیت با آلومینوم فسفید تا جایی است که یکی از خبرگزاری‌های آمریکا حادثه مسمومیت تصادفی خانواده‌ای در تگزاس را در سال 2017 که منجر به فوت چهار کودک شد، به‌صورت ساعت‌به‌ساعت گزارش کرد.

درخش احمدی با ابراز تأسف از این موضوع که علی‌رغم ممنوعیت فروش عمومی قرص برنج از سال 1391، کشور ما در کنار کشور هند بیشترین آمار مسمومیت (عمدی یا تصادفی) با این ترکیب به‌شدت خطرناک را دارد، اظهار داشت: بر طبق آمار ارائه‌شده توسط پزشکی قانونی، تلفات ناشی از مصرف قرص برنج در سال‌های اخیر عامل 55 تا 60 درصد از مرگ‌های ناشی از سموم بوده است. به‌عبارتی‌دیگر از میان هر 100 نفر مرگ ناشی از مسمومیت در کشور، عامل مرگ 10 تا 12 نفر از آن‌ها قرص برنج بوده است.

وی افزود: ثبت 835 مورد مرگ در اثر مسمومیت با فسفید آلومینیوم در سال 97 نشان از رشد 30 درصدی نسبت به سال قبل دارد. این مسمومیت‌ها بیشتر در رده سنی 20 تا 40 سال بوده و بیشتر به‌قصد خودکشی بوده است. بیشترین آمار مرگ در ایران در استان‌های تهران، گیلان و مازندران است که مهم‌ترین نکته درباره خودکشی با قرص برنج بی‌اطلاعی مصرف‌کنندگان از مرگ طولانی، دردناک و غیرقابل‌اجتناب آن است چراکه فرد مسموم عطش زیادی دارد و تا وقتی زنده است، هوشیار و بیدار بوده و سوزش شدیدی در بدن خود احساس می‌کند. سیستم تنفس و قلب را دچار مشکل کرده و فرد در اثر مرگی زجرآور خواهد مرد و تاکنون راهکاری برای نجات جان بیماران یافت نشده است.

وی با تأکید بر این‌که هیچ پادزهر اختصاصی در درمان مسمومیت حاد با قرص برنج وجود ندارد و اقدامات درمانی تنها شامل اقدامات حمایتی_علامتی است، گفت: میزان تأثیرگذاری این اقدامات برای مسمومان بستگی کامل به میزان مسمومیت و زمان رسیدن به مرکز درمانی دارد و میزان مرگ در مسمومیت با قرص برنج 80 تا 100 درصد است. آنچه باید مدنظر قرار گیرد آن است که معدود موارد درمان شده مربوط به مسمومین تنفسی بوده و مسمومین گوارشی نجات نمی‌یابند و عوارض بی‌بازگشت این قرص باعث می‌شود افرادی که تنها به‌قصد خودکشی نمایشی و تحت تأثیر قراردادن دیگران اقدام به مصرف آن می‌کنند نیز در دام مرگی سخت و دردناک گرفتار شوند.

 اقدامات پیشگیرانه از بروز مسمومیت با قرص برنج

این متخصص درباره اقدامات پیشگیرانه از بروز مسمومیت با قرص برنج گفت: باید در جهت افزایش آگاهی عموم افراد خانواده از خطرات این سم و اجتناب از نگهداری قرص برنج در منزل کوشا باشیم. همچنین خانواده‌ها باید برای پیشگیری از آفت‌زدگی برنج، سایر غلات و حبوبات در منزل، بجای قرص برنج از سیر و نمک استفاده نمایید.

وی توصیه کرد: بهتر است برای کنترل آفات انباری (خصوصاً برای برنج) در منزل، بجای قرص برنج، از داروخانه‌ها و مراکز معتبر “قرص برنج با منشأ گیاهی” که حاوی عصاره سیر یا زیره هستند، استفاده شود چراکه کاملاً برای انسان بی‌خطرند. همچنین خانواده‌ها باید برای کنترل آفات خانگی نظیر ساس به‌هیچ‌وجه از قرص برنج استفاده ننمایند و در این امر حتماً با متخصصین مربوطه مشورت نمایید. 

پیشگیری از آسیب قرص برنج، نیازمند قوانین سختگیرانه است

این متخصص یادآور شد: دسترسی آسان و آمار بالای مسمومیت در اردیبهشت 97 منجر به نوشتن نامه‌ای از طرف وزیر بهداشت به رئیس قوه قضاییه برای کنترل وضعیت دسترسی به قرص برنج گردید. با توجه به ابلاغیه ممنوعیت خرید، توزیع و ارائه قرص برنج در عطاری‌ها و سم فروشی‌ها ممنوع و مجازات عاملین این امر، اما گزارش‌های متعددی حاکی از ارزان و در دسترس بودن این قرص است به‌طوری‌که در مراجعه به عطاری‌ها و نیز مراکز غیرقانونی فروش دارو و سموم می‌توان به‌راحتی و باقیمتی نازل یک بسته ده عددی از آن‌ را تهیه کرد و این در حالی است ‌که خوردن تنها نیمی از یک قرص (5/1 گرم) برای کشتن یک فرد بالغ کافی است.

درخش احمدی  تصریح کرد: در کشورهای توسعه‌یافته باوجود بیشتر بودن نسبی آمار خودکشی نسبت به ایران، موارد مسمومیت و خودکشی با این قرص بسیار محدود است و معدود موارد موجود هم اغلب تصادفی هستند. شاید مهم‌ترین دلیل برای این مطلب قوانین سختگیرانه و محدودیت‌های شدیدی باشد که دسترسی عمومی به این ترکیب کشنده را ناممکن می‌سازد. اما از آن‌جا که بر طبق شواهد، قوانین و نظارت‌های موجود در ایران از بازدارندگی لازم برخوردار نیستند، بنابراین اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی مردم از عواقب دردناک و غیرقابل‌اجتناب این قرص، مؤثرترین راه برای کاهش تلفات ناشی از مصرف آن باشد.