اهمیّت واقعۀ ۱۷ شهریور 1357

حرف آنلاین:آن روز مشتهای گره کرده،به یاری هم آمده بودند تا بر تندیس کهن ایمان و ارادۀ خویش،نقش دیرپای دیگری از حماسه حک کنند. آن ها یاوران همیشه بیدار خمینی (ره)  بودند که عافیت طلبی از بدن های تازیانه خورده شان گریزان بود. آن ها هزاران هزار عاشق بودند که در آزمونی سخت پا نهاده، مدالی از سرخی شهادت بر سینه ها آویختند و چه زیبا و وصف ناشدنی از این آزمون سخت و دشوار،سربلند بیرون آمدند. امروز،سالروز این واقعۀ تلخ برای تاریخ کشورمان می باشد  که ما یاد و نام هزاران شهید خفته به خون میدان ژاله را گرامی می داریم و خاطرۀ این روز به یاد ماندنی و بزرگ را بر ماندگارترین کتیبۀ تاریخ نقش خواهیم کرد. و به تمامی مجروحان و شهدای این واقعه،سلام و درود می فرستیم. امّا  دو پرسش اساسی را می توان دربارۀ این رویداد عظیم مطرح نمود که به شرح زیر است :

1.واقعۀ ۱۷ شهریور ۱۳۵۷چگونه رخ داد؟ بر اساس منابع موثّق،ساعت‌ نزدیک‌ 30: 7 صبح‌ بود که‌ جمعیّت‌ در میدان‌ ژاله‌(شهدا) و خیابان‌های ‌منتهی‌ به‌ آن‌ مستقر شدند. یکی‌ از فرماندهان‌ نظامی‌ با بلندگو به‌ مردم‌ اخطار کرد که‌ حکومت‌ نظامی‌ است‌،چرا تجمّع‌ کرده‌اید؟ یکی‌ از روحانیون‌،مردم‌ را به‌ نشستن‌ دعوت کرد. جمعیّت‌ روی‌ زمین‌ نشستند،ولی‌ ظواهر امر نشان‌ می‌داد که‌ نیروهای‌ فرمانداری‌ نظامی‌ قصد متفرّق کردن‌ مردم‌ را ندارند. راه‌ عبور را از چهار طرف‌ بر روی‌ مردم‌ بستند. ناگهان‌ صدای‌ رگبار از خیابان‌های‌ منتهی‌ به‌ میدان‌ بلند شد و همین‌ که‌ جمعیّت‌ از چهار طرف‌ به‌ سوی‌ میدان‌ هجوم‌ آوردند، نیروهای‌ مستقر در میدان‌ نیز از چند سو مردم‌ را به‌ رگبار مسلسل‌ بستند. در مدّت‌ چند ثانیه‌ هزاران تن  در خاک‌ و خون‌ غلطیدند. مردم‌ بی‌محابا مجروحان‌ و شهدا را بر روی‌ دست‌ به‌ سوی‌ بیمارستان‌ها حمل‌ می‌کردند. اطاقها، راهروها و محوطۀ‌ بیمارستان‌ها مملو از مجروح‌ و جنازه‌ بود. مردم‌ اطراف‌ بیمارستان‌ها خانه‌های‌ خود را برای‌ پذیرش‌ مجروحان‌ مهیّا می‌کردند. هر کس‌ هر چه‌ از لوازم‌ پزشکی‌، پنبه‌، پانسمان‌ و ملافه‌ داشت‌ به‌ بیمارستان‌ می‌آورد. نفرت‌ مردم‌ به‌ اوج‌ خود رسیده‌ بود. خبر قتل‌عام‌ مردم‌ در میدان‌ ژاله‌ در تهران‌ پیچید و سرتاسر تهران‌  و ایران به‌ جنب‌ و جوش‌ درآمدند.2. پرسش بعدی این که اهمیّت این واقعۀ خونین چقدر بوده است؟ در خصوص اهمیّت آن  می توان گفت که واقعۀ 17 شهریور،معروف به «جمعهٔ سیاه» که در منابع از آن با عنوان«کشتار ۱۷ شهریور» نیز یاد می‌شود،واقعه‌ای در جریان ناآرامی‌هایی بود که در نهایت به وقوع انقلاب اسلامی  ایران انجامید،در تاریخ ۱۷ شهریور، تظاهرات مخالفین و انقلابیون در محلات جنوبی، خیابان ژاله(۱۷شهریور) و میدان ژاله (شهدا) در تهران،منجر به سرکوب خونین تظاهرکنندگان توسط نیروهای نظامی ارتش شاهنشاهی ایران شد.۱۷ شهریور ۱۳۵۷ اغلب به عنوان آغاز پایان کار رژیم شاهنشاهی ایران در نظر گرفته می‌شود که هر گونه امید به مصالحه میان انقلابیون و سلطنت‌طلبان را از میان برد. وقایع این روز عملاً امکان به ثمر رسیدن اصلاحات تدریجی،آرام و لیبرالی را عقیم گذارد.این روز  و این واقعه در میان وقایع سال آخر حکومت پهلوی از اهمیّت فوق‌العاده‌ای برخوردار بود. در حقیقت با این کشتار، راه مخالفین و مبارزین برای همیشه از حکومت جدا شد و امکان هرگونه آشتی میان حاکمیّت و مردم سلب گردید. احساسات عمومی نسبت به شاه بیش از پیش تحریک شد و موقعیت میانه‌روهایی که به دنبال نوعی مصالحه و سازش بین انقلابیون و سلطنت‌طلبان بودند، تضعیف شد؛ به گونه‌ای که عملاً مردم به دو گروه تقسیم شدند: یک انقلابی بنیادی یا یک ضد انقلاب نظامی. از سوی دیگر حمایت‌های بعدی آمریکا از شاه، سیاست دوگانهٔ آمریکا در قبال ایران را که با تبلیغات سیاسی فشار آمریکا بر شاه برای گسترش فضای باز سیاسی به کلّی منافات داشت، نشان داد. مشاور امنیت ملّی وقت آمریکا، زبیگنیو برژینسکی، دربارهٔ این رویداد گفت: «واقعۀ میدان ژاله چنان خونین و مرگ‌بار بود که کشمکش‌های گذشته میان دولت و مخالفان را از یاد برد. این واقعه، پایان شورش‌های پراکنده و مقطعی و آغاز انقلاب واقعی بود.«

محمدرضا آهنگریان