آیا برجام نقض شده است؟

مذاکرات و گفتگوهای فشردۀ جمهوری اسلامی ایران و کشورهای 1+5، روی کاغذ،خوب پیش رفت و کار به‌جایی رسید که وزیران امور خارجه ایران و آمریکا به‌جای این که هر وزیری جلوی پرچم کشور خودش بایستد و عکس یادگاری بگیرد،جایشان را تغیر داده و جان‌کری جلوی پرچم جمهوری اسلامی می‌ایستد و جواد ظریف نیز جلوی پرچم ایالات‌متحده. عملی که در عرفِ دیپلماتیک،نشانۀ وحدت نظر و تعامل است و به‌اصطلاح خیلی پسرخاله شده‌ایم! به سخن دیگر،آیا هم اکنون،رهنمود های گرانقدر رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت آیت الله امام خمینی^(ره) مبنی بر این که آمریکا شیطان بزرگ است  و بیانات شیوای رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای مبنی بر این که آمریکایی ها قابل اعتماد نیستند از یادها و اذهان ما رفته است؟.  سخنگویان رسمی وزارت امور خارجه آمریکا هم اعلام می‌کنند که واشنگتن در مسیر برخورداری ایران از مواهب برجام،مانعی ایجاد نمی‌کند. بااین‌همه،جز بر روی صفحات کاغذ و مصاحبه‌های دیپلماتیک در برابر دوربین‌ها،مشکلی برطرف نشده و در عرصه عملی،به اذعان برخی از تحلیل گران سیاسی، «تقریباً هیچ‌چیز» از برجام عاید جمهوری اسلامی نشده‌است. وزیر امور خارجه آمریکا هم در پاسخ مخالفان برجام در آمریکا اعلام کرده که ایران فقط به حدود سه میلیارد دلار از دارائی‌های مسدود شده‌اش دست‌یافته است، دارایی‌هایی که از 50 تا 100 میلیارد دلار دربارۀ آن سخن می‌گویند. بنابراین، مدّت زیادی از توافق برجام( برنامۀ جامع اقدامات مشترک)،نگذشته است که برخی از صاحبنظران سیاسی این پرسش را مطرح می نمایند که آیا برجام نقض شده است؟در پاسخ به این پرسش مهّم و اساسی باید اذعان نمود که تعدادی از کارشناسان به آن پاسخ مثبت می دهند و می گویند برجام نقض شده که این ها در دستۀ نخست قرار می گیرند و  تعداد دیگری نیز در پاسخ به پرسش بالا پاسخ منفی می دهند و در دستۀ دوّم قرار می گیرند.بدین ترتیب،دستۀ نخست کارشناسان سیاسی اعتقاد دارند در بند 26 برجام آمده است:« طرف مقابلِ ایران نباید کاری کند که نکات مثبتی که در برجام برای ایران                       می تواند داشته باشد محقّق نشود». امّا اکنون رویدادی که رخ داده این است که ایران امتیازات گسترده ای را در حوزۀ هسته ای به طرف مقابل اعطا نموده است که به طور مثال مشکلات و معضلات بین بانکی اش را حل و فصل نماید و بتواند یکی از حداقل های مورد نیازش را به دست آورد امّا در عمل چنین مقوله ای اتفاق نیفتاده است. از این رو،معضل اساسی ما مقامات و حاکمان دولت ایالات متحدۀ آمریکا هستند که به بانک ها اعلام می کنند که خیلی از تحریم های مربوط به ایران به جای خود باقی است.بنابراین،وزارت خارجۀ جمهوری اسلامی باید اعلام کند که برجام به راستی نقض شده است. ولی متأسفانه ما نه تنها شاهد این کار نیستیم بلکه برخی مقامات دولت روحانی دست به توجیه اقدامات نقض کنندۀ طرف مقابل می زنند. مثلاً هنوز مشکل تبدیل پول                     «  UTURN » برای  ایران حل و فصل نشده است؛ یوترن، زمانی متوقّف شد که وزارت دارایی آمریکا بیانیه داد و گفت که این دسترسی به دلیل قطعنامۀ 1803 و مباحث هسته ای ایران است. امّا اکنون که ما به توافق هسته ای رسیده ایم، تحریم های مرتبط با هسته ای باید لغو شود که هنوز انجام نگرفته است. یا در بند 29 برجام آمده است:« نباید در فرایندِ اقتصادی و تجاری ایران،اخلال ایجاد شود». یعنی وقتی کشورمان به تعهّدات بین المللی خود عمل نموده است و طرف مقابل نیز گفته که این عمل صورت گرفته است،بنابراین،نباید ایران در حوزه های گوناگون دچار معضل باشد.و این نشان می دهد که این چالش ها را آمریکایی ها ایجاد نموده اند. به طور مثال به دلیل اخلال آمریکا در امور برجام،بسیاری از بانک ها،با ایران مراودات خود را آغاز نمی کنند.هر چند تجارت با ایران برای آن ها منفعت بسیالری دارد. یا برداشت 2میلیارد دلار از دارای های ایران که اخیراً توسط آمریکا انجام شده است که یک نوع سرقت و دزدی آشکار محسوب می شود و متأسفانه در حوزۀ بین المللی در این رابطه اقدامی جدّی،از سوی  دولت روحانی صورت نگرفته است و به گفتۀ مقامات کشورمان در نهادهای بین المللی شکایت خواهد شد.از این رو،موارد شمرده شده،نشان دهندۀ نقض آشکار برجام است.و امّا دستۀ دوّم از کارشناسان سیاسی به موضوع نقض برجام،پاسخ منفی می دهند.               آن ها معتقدند: « توافق هسته ای با وجود برخی ضعف ها دستاورد های خوبی را برای ایران اسلامی داشته است و برجام توانسته است ایران را از شرایط بحران خود خارج کند که در این زمینه تأثیر بالایی داشته است و یکی از نمونه های آن را می توان رفع تحریم های مرتبط با فعالیّت های هسته ای دانست». به سخن دیگر ،یعنی وقتی ما به فهرست تحریم های لغو شده در ابعاد مالی، انرژی و… توجّه کنیم اگر چه رفع این تحریم ها کافی نیستند،ولی در برخی از بخش ها مانند انرژی،نفت و پتروشیمی،قابل توجّه است.با توجّه به این مسائل،دستۀ دوّم این گونه می گویند که چگونه                   می توان گفت که برجام دستاوردی نداشته است؟ در نظر این دسته از تحلیل گران، در حال حاضر، برجام بهانه ها را از دشمنان ایران گرفته است و موجب تغییر فضای بین الملل شده است. ایران پیش از اجرای برجام،با شش قطعنامۀ شورای امنیت و دوازده قطعنامۀ شورای حکام روبه رو بود. بر اساس این قطعنامه ها امکان تبادل سوخت هسته ای نداشتیم. امّا اکنون ایران این کار را انجام              می دهد و قرار دادی را با طرف مقابل در این زمینه،امضا نموده است. بدین ترتیب با نگاهی دقیق به گفته های تحلیل گران دستۀ نخست که پاسخ مثبت به نقض برجام داده اند و دستۀ دوّم که عکس نظر دستۀ اوّل را دارند و پاسخ منفی به پرسش ما داده اند،می توان نیتجه گرفت که نگارندۀ این نوشتار،دیدگاه دستۀ نخست را می پذیرد و به آن صحه می گذارد. امّا خوانند گان محترم، می توانند با بینش و بصیرتی که دارند قضاوت نمایند که برجام در این مدّت کوتاه آیا نقض شده است یا خیر ؟.

محمد رضا آهنگریان